નવી દિલ્હીઃ ગ્રાહક બાબતોના વિભાગ, ગ્રાહક બાબતો, ખાદ્ય અને જાહેર વિતરણ મંત્રાલય હેઠળના સેન્ટ્રલ કન્ઝ્યુમર પ્રોટેક્શન ઓથોરિટી (CCPA) એ ગ્રાહક અધિકારોના ઉલ્લંઘન પર કડક પગલાં લીધા છે. સમાજમાં વધતા જતા ગુનાઓને ધ્યાનમાં રાખીને, CCPA એ ઉપભોક્તા હિતોની સુરક્ષા માટે કડક પગલાં લીધાં. CCPAએ બે ઈ-કોમર્સ એકમોને નોટિસ મોકલી છે. બંને એકમોએ તેમના પ્લેટફોર્મ પર રિપોર્ટ કરાયેલ એસિડના વેચાણને લગતા ગંભીર ઉલ્લંઘન બદલ આ સંસ્થાઓને 7 દિવસની અંદર વિગતવાર જવાબો આપવાનો નિર્દેશ આપ્યો છે.
CCPA, ભારતમાં ઉપભોક્તા હિતનું ચોકીદાર હોવાને કારણે, આ ઈ-કોમર્સ પ્લેટફોર્મ્સ પર કોરોસિવ એસિડના વેચાણ સામે આવ્યું છે. તેણે આ ઈ-પ્લેટફોર્મ્સ પર આવા એસિડની સરળ અને અનિયંત્રિત ઉપલબ્ધતા પર સવાલ ઉઠાવ્યા છે. આવા સુલભ રીતે જોખમી એસિડની ઉપલબ્ધતા ગ્રાહકો અને મોટા પ્રમાણમાં લોકો માટે જોખમી અને અસુરક્ષિત બની શકે છે.
દિલ્હીમાં 17 વર્ષીય બાળકી પર એસિડ એટેકની તાજેતરની કમનસીબ ઘટનાના મીડિયા અહેવાલો પ્રકાશિત થયા છે કે કથિત અપરાધીઓએ એક એકમમાંથી તે એસિડ ખરીદ્યું હતું, જેના માટે CCPA દ્વારા વિગતવાર પ્રતિસાદ સબમિટ કરવા માટે નિર્દેશ આપવામાં આવ્યો છે. તેના ઈ-પ્લેટફોર્મ પર એસિડની આવી ઉપલબ્ધતાની ચિંતાને સંબોધતા 7 દિવસની અંદર જવાબ આપવા કહેવાયું છે.
ઉલ્લેખનીય છે કે લક્ષ્મી વિ યુનિયન ઓફ ઈન્ડિયા એન્ડ ઓઆરએસ [(2014) 4 SCC 427]ના મામલે સુપ્રીમ કોર્ટના નિર્દેશોને આગળ વધારતા, ભારત સરકારના ગૃહ મંત્રાલયે ” 30મી ઑગસ્ટ 2013ના રોજ લોકો પરના એસિડ હુમલાને રોકવા અને બચી ગયેલા લોકોની સારવાર અને પુનર્વસન માટે પગલાં લેવાના હતા, જેમાં તમામ રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોને એસિડ હુમલામાં ઘટાડો અને સારવાર અને પુનર્વસન માટે તેમજ અન્ય કોઈપણ માપદંડ જે યોગ્ય હોય તેમાં ઉલ્લેખિત પગલાંને અમલમાં મૂકવા માટે તાત્કાલિક પગલાં લેવાની સલાહ આપવામાં આવી હતી. કેટલાક રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોએ પહેલાથી જ એસિડના વેચાણને નિયંત્રિત કરવા માટે માર્ગદર્શિકા બહાર પાડી છે. આ ઈ-કોમર્સ પ્લેટફોર્મ દેશભરમાં તેમના ઉત્પાદનોનું સંચાલન કરે છે અને ડિલિવરી કરે છે, તેથી તેમને આ સંદર્ભમાં તેમના દ્વારા હાથ ધરવામાં આવેલી તપાસ અને પાલન અંગે જાણકારી આપવા કહેવામાં આવ્યું છે.
CCPA, કોરોસિવ એસિડના ઓનલાઈન વેચાણની સુઓ મોટો પરીક્ષણમાં, મીશો સુપ્રીમ કોર્ટના નિર્દેશો તેમજ ગૃહ મંત્રાલય દ્વારા જારી કરાયેલ એડવાઈઝરીના ઉલ્લંઘનમાં આવા એસિડનું વેચાણ કરતી હોવાનું જણાયું.
આ ઈ-કોમર્સ સંસ્થાઓ દ્વારા CCPAની સૂચનાઓના નિર્દેશો સાથે કોઈપણ બિન-પાલન પર ગ્રાહક સુરક્ષા અધિનિયમ, 2019ની જોગવાઈઓ અનુસાર સખત રીતે કાર્યવાહી કરવામાં આવશે.
ગ્રાહક સુરક્ષા અધિનિયમ, 2019 ની કલમ 2(9) હેઠળ વ્યાખ્યાયિત કરાયેલા ‘ગ્રાહક અધિકારો’માં જીવન અને મિલકત માટે જોખમી માલ, ઉત્પાદનો અથવા સેવાઓના માર્કેટિંગ સામે રક્ષણ મેળવવાના અધિકારનો સમાવેશ થાય છે. ઈ-માર્કેટપ્લેસ એન્ટિટી દ્વારા કોઈપણ યોગ્ય કાળજી વગર સરળ, સુલભ અને અનિયંત્રિત રીતે અત્યંત કોરોસિવ એસિડનું વેચાણ ગ્રાહકોને, ખાસ કરીને સમાજના નબળા વર્ગો, એટલે કે મહિલાઓ અને બાળકો માટે વિનાશક પરિણામો તરફ દોરી શકે છે.
ગ્રાહક સુરક્ષા (ઈ-કોમર્સ) નિયમો, 2020 ની કલમ 4 (3) મુજબ, કોઈપણ ઈ-કોમર્સ એન્ટિટી કોઈપણ અન્યાયી વેપાર પ્રથા તેના પ્લેટફોર્મ પર વ્યવસાય દરમિયાન કે અન્યથા અપનાવશે નહીં.