ભૌગોલિક-રાજકીય પરિસ્થિતિઓ વચ્ચે સરકારે વાજબી ભાવે ખાતરોની સરળ ઉપલબ્ધતા સુનિશ્ચિત કરી
નવી દિલ્હીઃ યુરિયા ખેડૂતોને ઉત્પાદન ખર્ચને ધ્યાનમાં લીધા વિના સ્ટેટ્યુટોરી નોટિફાઇડ મેક્સિમમ રિટેલ પ્રાઇસ (એમઆરપી) પર પ્રદાન કરવામાં આવે છે. યુરિયાની 45 કિલો બેગની સબસિડીયુક્ત એમઆરપી બેગ દીઠ રૂ.242 છે (નીમ કોટિંગ પર લાગતા ચાર્જ અને કરવેરા સિવાય). ફાર્મ ગેટ પર યુરિયાની ડિલિવરી કિંમત અને યુરિયા એકમો દ્વારા ચોખ્ખી બજાર વસૂલાત વચ્ચેનો તફાવત ભારત સરકાર દ્વારા યુરિયા ઉત્પાદક / આયાતકારને સબસિડી તરીકે આપવામાં આવે છે. તદનુસાર, તમામ ખેડૂતોને સબસિડીવાળા દરે યુરિયા પૂરા પાડવામાં આવી રહ્યા છે.
ફોસ્ફેટિક અને પોટાસિક (પીએન્ડકે) ખાતરોના કિસ્સામાં સરકારે 1.4.2010થી ન્યૂટ્રિઅન્ટ બેઝ્ડ સબસિડી (એનબીએસ) નીતિ અમલમાં મૂકી છે. આ નીતિ હેઠળ વાર્ષિક/દ્વિવાર્ષિક ધોરણે નક્કી કરવામાં આવેલી સબસિડીની નિશ્ચિત રકમ, ઉત્પાદક/આયાતકારને સબસિડીયુક્ત પીએન્ડકે ખાતરો પર પ્રદાન કરવામાં આવે છે, જે તેમના પોષક તત્ત્વો એટલે કે નાઇટ્રોજન (એન), ફોસ્ફરસ (પી), પોટેશિયમ (કે) અને સલ્ફર (એસ) પર આધારિત છે, જેથી ખેડૂતોને ખાતરોની ઉપલબ્ધતામાં સુધારો કરી શકાય. પી એન્ડ કે ખાતરોની આયાત નિયંત્રિત નથી અને કંપનીઓ તેમના વ્યવસાયિક ગતિશીલતા અનુસાર ખાતરના કાચા માલ, મધ્યસ્થી અને તૈયાર ખાતરોની આયાત /ઉત્પાદન કરવા માટે સ્વતંત્ર છે. જો કે, સરકાર ચાવીરૂપ ખાતરો અને કાચા માલની આંતરરાષ્ટ્રીય કિંમતો પર નજર રાખે છે અને પીએન્ડકે ખાતરો માટે એનબીએસના દર વાર્ષિક/દ્વિવાર્ષિક ધોરણે નક્કી કરતી વખતે વધઘટ, જો કોઈ હોય તો, તેમાં ઘટાડો કરવામાં આવે છે.
સરકારે રશિયા-યુક્રેન યુદ્ધને કારણે તાજેતરની ભૌગોલિક-રાજકીય પરિસ્થિતિઓ છતાં વાજબી કિંમતે ખાતરોની સરળ ઉપલબ્ધતા સુનિશ્ચિત કરી છે, જેમાં જરૂરિયાતના ધોરણે એનબીએસ સબસિડીના દરો ઉપરાંત વિશેષ પેકેજ પ્રદાન કરવામાં આવ્યા છે, જેથી ખાતરોની મહત્તમ રિટેલ કિંમત (એમઆરપી) સ્થિર રહે અને બજારની અસ્થિરતા જળવાઈ રહે. સરકારે રવી 2021-22માં, પછી ખરીફ 2022, રવી 2022-23, ખરીફ અને રવિ 2024માં બે વખત એનબીએસ દર ઉપરાંત વિશેષ/વધારાનાં પેકેજ પ્રદાન કર્યા છે.
વધુમાં, પોતાનાં સ્ત્રોતોમાં વિવિધતા લાવવા માટે ભારત સરકાર ખાતરનાં સંસાધનથી સમૃદ્ધ દેશો સાથે જોડાણ કરે છે અને ભારતને ખાતર/ઇન્ટરમિડિયેટ્સ/કાચા માલનાં પુરવઠા માટે ભારતીય ખાતર કંપનીઓ અને સંસાધનથી સમૃદ્ધ દેશોનાં સપ્લાયર્સ વચ્ચે લાંબા ગાળાની સમજૂતીઓ પર હસ્તાક્ષર કરવાની સુવિધા આપે છે. આ માહિતી કેન્દ્રીય રસાયણ અને ખાતર રાજ્ય મંત્રી શ્રીમતી અનુપ્રિયા પટેલે એક પ્રશ્નના જવાબમાં રાજ્યસભામાં આપી હતી.
