નવી દિલ્હીઃ પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીની અધ્યક્ષતામાં કેન્દ્રીય મંત્રીમંડળે ખાદ્ય તેલીબિયાં -તેલીબિયાં (એનપીઈઓ-તેલીબિયાં) પરનાં રાષ્ટ્રીય મિશનને મંજૂરી આપી દીધી છે, જે ખાદ્યતેલોમાં સ્થાનિક તેલીબિયાંનાં ઉત્પાદનને પ્રોત્સાહન આપવા અને સ્વનિર્ભરતા હાંસલ કરવાનાં ઉદ્દેશ સાથેની સીમાચિહ્નરૂપ પહેલ છે. આ મિશનનો અમલ વર્ષ 2024-25થી વર્ષ 2030-31 સુધીનાં સાત વર્ષનાં ગાળામાં થશે, જેમાં રૂ. 10,103 કરોડનો નાણાકીય ખર્ચ થશે.
નવી મંજૂર થયેલી એલએમઈઓ-તેલીબિયાં રાપસીડ-સરસવ, મગફળી, સોયાબીન, સૂર્યમુખી અને સીસમમ જેવા મુખ્ય પ્રાથમિક તેલીબિયાં પાકોનું ઉત્પાદન વધારવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરશે તેમજ કપાસિયા, રાઈસ બ્રાન અને ટ્રી બોર્ન ઓઈલ જેવા ગૌણ સ્ત્રોતોમાંથી એકત્રીકરણ અને નિષ્કર્ષણની કાર્યદક્ષતા વધારવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરશે. આ મિશનનું લક્ષ્ય 2030-31 સુધીમાં પ્રાથમિક તેલીબિયાંનું ઉત્પાદન 39 મિલિયન ટન (2022-23) થી વધારીને 69.7 મિલિયન ટન કરવાનું છે. એનપીઈઓ-ઓપી (ઓઈલ પામ) સાથે મળીને મિશનનો લક્ષ્યાંક વર્ષ 2030-31 સુધીમાં સ્થાનિક ખાદ્યતેલોનું ઉત્પાદન વધારીને 25.45 મિલિયન ટન કરવાનો છે, જે આપણી અંદાજિત સ્થાનિક જરૂરિયાતોના આશરે 72 ટકા જેટલો છે. ઉચ્ચ-ઉત્પાદક ઉચ્ચ તેલ સામગ્રીવાળા બીજની જાતોને અપનાવવાને પ્રોત્સાહન આપીને, ચોખાની પડતર વિસ્તારોમાં ખેતીને વિસ્તૃત કરીને અને આંતરપાકને પ્રોત્સાહન આપીને આ હાંસલ કરવામાં આવશે. આ મિશન જીનોમ એડિટિંગ જેવી અત્યાધુનિક વૈશ્વિક ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરીને ઉચ્ચ ગુણવત્તાયુક્ત બિયારણના સતત વિકાસનો ઉપયોગ કરશે.
ગુણવત્તાયુક્ત બિયારણોની સમયસર ઉપલબ્ધતા સુનિશ્ચિત કરવા માટે, મિશન ‘સીડ ઓથેન્ટિકેશન, ટ્રેસેબિલિટી એન્ડ હોલિસ્ટિક ઇન્વેન્ટરી (સાથી)’ પોર્ટલ મારફતે 5-વર્ષીય રોલિંગ સીડ પ્લાન રજૂ કરશે, જે રાજ્યોને સહકારી સંસ્થાઓ, ફાર્મર પ્રોડ્યુસર ઓર્ગેનાઇઝેશન્સ (એફપીઓ) અને સરકારી અથવા ખાનગી બીજ નિગમો સહિત બીજ-ઉત્પાદક એજન્સીઓ સાથે આગોતરા જોડાણ સ્થાપિત કરવા સક્ષમ બનાવશે. બીજ ઉત્પાદન માળખાગત સુવિધામાં સુધારો કરવા માટે જાહેર ક્ષેત્રમાં ૬૫ નવા બીજ કેન્દ્રો અને ૫૦ બીજ સંગ્રહ એકમો સ્થાપવામાં આવશે.
આ ઉપરાંત 347 વિશિષ્ટ જિલ્લાઓમાં 600થી વધારે વેલ્યુ ચેઇન ક્લસ્ટર્સ વિકસાવવામાં આવશે, જે દર વર્ષે 10 લાખ હેક્ટરથી વધારે વિસ્તારને આવરી લેશે. આ ક્લસ્ટર્સનું સંચાલન વેલ્યુ ચેઇન પાર્ટનર્સ જેવા કે એફપીઓ, કોઓપરેટિવ્સ અને પબ્લિક કે પ્રાઇવેટ કંપનીઓ દ્વારા કરવામાં આવશે. આ ક્લસ્ટર્સનાં ખેડૂતોને ઉચ્ચ ગુણવત્તાયુક્ત બિયારણો, સારી કૃષિ પદ્ધતિઓ (જીએપી) પર તાલીમ તથા હવામાન અને જંતુ વ્યવસ્થાપન પર સલાહકારી સેવાઓ સુલભ થશે.
આ મિશન ચોખા અને બટાકાની પડતર જમીનોને લક્ષ્યાંક બનાવીને, આંતરખેડને પ્રોત્સાહન આપીને અને પાકના વૈવિધ્યકરણને પ્રોત્સાહન આપીને તેલીબિયાંની ખેતીને વધુ 40 લાખ હેક્ટર વિસ્તારવા પણ ઇચ્છે છે.
એફપીઓ, સહકારી મંડળીઓ અને ઉદ્યોગના ખેલાડીઓને લણણી પછીનાં એકમો સ્થાપિત કરવા કે અપગ્રેડ કરવા માટે સહાય કરવામાં આવશે, જે કપાસિયા, ચોખાની ભૂકી, મકાઈનું તેલ અને ટ્રી-બોર્ન ઓઇલ્સ (ટીબીઓ) જેવા સ્ત્રોતોમાંથી રિકવરીમાં વધારો કરશે.
આ ઉપરાંત આ મિશન ઇન્ફોર્મેશન, એજ્યુકેશન એન્ડ કમ્યુનિકેશન (આઇઇસી) અભિયાન મારફતે ખાદ્યતેલો માટે ભલામણ કરવામાં આવેલી ડાયેટરી ગાઇડલાઇન્સ વિશે જાગૃતિને પ્રોત્સાહન આપશે.
આ મિશનનો ઉદ્દેશ સ્થાનિક તેલીબિયાંનાં ઉત્પાદનમાં નોંધપાત્ર વધારો કરવાનો છે, જે ખાદ્યતેલોમાં સ્વનિર્ભરતાનાં લક્ષ્યાંકને આગળ વધારવાનો છે, જેથી આયાત પરની નિર્ભરતામાં ઘટાડો થશે અને ખેડૂતોની આવક વધશે, ત્યારે કિંમતી વિદેશી હૂંડિયામણનું સંરક્ષણ થશે. આ મિશન ઓછા પાણીના વપરાશ અને જમીનની સુધારેલી તંદુરસ્તીના સ્વરૂપમાં તથા પાક પડતર વિસ્તારોનો ઉત્પાદક ઉપયોગ કરવાના સ્વરૂપમાં નોંધપાત્ર પર્યાવરણીય લાભો પણ પ્રાપ્ત કરશે.