ભારતીય ન્યાય સંહિતાનો મંત્ર છે નાગરિક પ્રથમ: પ્રધાનમંત્રી

નવી દિલ્હીઃ પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીએ આજે ચંદીગઢમાં ત્રણ પરિવર્તનકારી નવા ફોજદારી કાયદાઓ – ભારતીય ન્યાય સંહિતા, ભારતીય નાગરિક સુરક્ષા સંહિતા અને ભારતીય શક્તિ અધિનિયમ – ના સફળ અમલીકરણને રાષ્ટ્રને સમર્પિત કર્યું હતું. અહિં ઉપસ્થિત જનમેદનીને સંબોધતા પીએમ મોદીએ જણાવ્યું હતું કે, ચંદીગઢની ઓળખ દેવી મા ચંડી સાથે સંકળાયેલી છે, જે સત્ય અને ન્યાયની સ્થાપના કરનારી સત્તાનું એક સ્વરૂપ છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, આ જ ફિલસૂફી ભારતીય ન્યાય સંહિતા અને ભારતીય નાગરિક સુરક્ષા સંહિતાના સંપૂર્ણ બંધારણનો આધાર છે.

પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, ભારતીય બંધારણની ભાવનાથી પ્રેરિત થઈને ભારતીય ન્યાય સંહિતાનું અમલીકરણ એક મહત્ત્વપૂર્ણ ક્ષણ હતી, કારણ કે દેશ વિકસિત ભારતનાં પ્રસ્તાવ સાથે આગળ વધવાનાં મહત્ત્વપૂર્ણ તબક્કામાંથી પસાર થઈ રહ્યો છે અને સાથે-સાથે ભારતીય બંધારણનાં 75 વર્ષ પૂર્ણ થવાની ઉજવણી કરી રહ્યો છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, આપણા બંધારણમાં દેશના નાગરિકો માટે જે આદર્શોની કલ્પના કરવામાં આવી છે, તેને પરિપૂર્ણ કરવાની દિશામાં આ એક નક્કર પ્રયાસ છે. પીએમ મોદીએ જણાવ્યું હતું કે, તેમને હમણાં જ એની એક ઝલક જોવા મળી હતી કે, આ કાયદાનું જીવંત પ્રદર્શન કરીને તેનો અમલ કેવી રીતે કરવામાં આવશે. પ્રધાનમંત્રીએ લોકોને કાયદાનાં લાઇવ ડેમોની મુલાકાત લેવા અપીલ કરી હતી. 

પ્રધાનમંત્રીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, દેશની નવી ન્યાય સંહિતા બનાવવાની પ્રક્રિયા દસ્તાવેજની જેમ જ વિસ્તૃત રહી છે. તેમણે ઉમેર્યું કે તેમાં દેશના ઘણા મહાન બંધારણ અને કાનૂની નિષ્ણાતોની સખત મહેનત શામેલ છે. પીએમ મોદીએ નોંધ્યું હતું કે, ગૃહ મંત્રાલયે જાન્યુઆરી, 2020માં સૂચનો માંગ્યા હતા. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, દેશની અનેક ઉચ્ચ અદાલતોના મુખ્ય ન્યાયાધીશોના સમર્થન સાથે સુપ્રીમ કોર્ટના ઘણા મુખ્ય ન્યાયાધીશોના સૂચનો પણ કરવામાં આવ્યા છે. તેમણે જણાવ્યું હતું કે, સુપ્રીમ કોર્ટ, 16 હાઈકોર્ટ, જ્યુડિશિયલ એકેડેમીઝ, લો ઇન્સ્ટિટ્યૂશન્સ, સિવિલ સોસાયટી ઓર્ગેનાઇઝેશન્સ અને ઘણાં બૌદ્ધિકો સહિત અનેક હિતધારકો ચર્ચા-વિચારણા અને ચર્ચાઓમાં સામેલ હતા તથા તેમણે વર્ષોથી તેમના બહોળા અનુભવનો ઉપયોગ કરીને નવા સંહિતાઓ માટે તેમનાં સૂચનો અને વિચારો આપ્યાં હતાં.

તેમણે વધુમાં ઉમેર્યું હતું કે, આજના આધુનિક વિશ્વમાં રાષ્ટ્રની જરૂરિયાતો પર વિચાર-વિમર્શ કરવામાં આવ્યો હતો. શ્રી મોદીએ એ બાબતનો પણ ઉલ્લેખ કર્યો હતો કે, ન્યાયતંત્રે આઝાદીનાં સાત દાયકામાં જે પડકારોનો સામનો કરવો પડ્યો હતો, તેના પર સઘન વિચારમંથન થયું હતું તેમજ દરેક કાયદાનાં વ્યવહારિક પાસા પર વિચાર-વિમર્શ કરવામાં આવ્યો હતો. તેમણે ઉમેર્યું કે ન્યાય સંહિતાના ભાવિ પાસા પર પણ કામ કરવામાં આવ્યું હતું. તેમણે કહ્યું કે, આ તમામ સઘન પ્રયાસોએ અમને ન્યાય સંહિતાનું વર્તમાન સ્વરૂપ આપ્યું છે. શ્રી મોદીએ નવી ન્યાય સંહિતા માટેનાં સહિયારાં પ્રયાસો માટે સર્વોચ્ચ અદાલત, ઉચ્ચ ન્યાયાલયો – પંજાબ અને હરિયાણા હાઇકોર્ટ અને ખાસ કરીને તમામ માનનીય ન્યાયાધિશોનો આભાર માન્યો હતો. તેમણે આગળ આવવા અને તેની માલિકી લેવા બદલ બારનો આભાર પણ માન્યો. પીએમ મોદીએ વિશ્વાસ વ્યક્ત કર્યો હતો કે, ભારતનું આ ન્યાય સંહિતા, જે દરેકનાં સહકારથી બન્યું છે, તે ભારતની ન્યાયિક સફરમાં સીમાચિહ્નરૂપ સાબિત થશે.

આઝાદી પૂર્વેના સમયમાં અંગ્રેજો દ્વારા દમન અને શોષણના સાધન તરીકે ફોજદારી કાયદાઓ ઘડવામાં આવ્યા હતા તેની નોંધ લઈને પીએમ મોદીએ જણાવ્યું હતું કે, વર્ષ 1857માં દેશની સૌપ્રથમ મોટી સ્વતંત્રતાની લડતના પરિણામે વર્ષ 1860માં ભારતીય દંડ સંહિતા (આઇપીસી)ની શરૂઆત કરવામાં આવી હતી. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, થોડાં વર્ષો પછી ભારતીય પુરાવા ધારો દાખલ કરવામાં આવ્યો હતો અને ત્યાર બાદ સીઆરપીસીનું પ્રથમ માળખું અસ્તિત્વમાં આવ્યું હતું. પીએમ મોદીએ નોંધ્યું હતું કે, આ કાયદાઓનો ઉદ્દેશ ભારતીયોને સજા કરવાનો અને તેમને ગુલામ બનાવવાનો છે. તેમણે વ્યક્ત કર્યું હતું કે, એ દુર્ભાગ્યપૂર્ણ છે કે આઝાદીના દાયકાઓ પછી પણ, આપણા કાયદાઓ સમાન દંડ સંહિતા અને દંડનીય માનસિકતાની આસપાસ ફરતા હતા. તેમણે વધુમાં ઉમેર્યું હતું કે, સમયાંતરે કાયદામાં ફેરફાર કરવા છતાં તેમનું ચારિત્ર્ય યથાવત્ રહ્યું હતું. પીએમ મોદીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, ગુલામીની આ માનસિકતાએ ભારતની પ્રગતિને ઘણી હદ સુધી અસર કરી છે.

દેશે હવે આ સંસ્થાનવાદી માનસિકતામાંથી બહાર આવવું જોઈએ એ વાત પર ભાર મૂકીને પ્રધાનમંત્રીએ અપીલ કરી હતી કે, રાષ્ટ્રની તાકાતનો ઉપયોગ રાષ્ટ્રનિર્માણમાં થવો જોઈએ, જે માટે રાષ્ટ્રીય વિચારસરણીની જરૂર છે. તેમણે યાદ કર્યું કે આ વર્ષે સ્વતંત્રતા દિવસના ભાષણ દરમિયાન, તેમણે દેશને ગુલામીની માનસિકતાથી મુક્ત થવાનું વચન આપ્યું હતું. પીએમ મોદીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, નવા ન્યાય સંહિતાઓના અમલીકરણ સાથે દેશે એ દિશામાં વધુ એક પગલું ભર્યું છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, ન્યાય સંહિતા ‘લોકોની, લોકો દ્વારા, લોકો માટે’ની ભાવનાને મજબૂત કરી રહી છે, જે લોકશાહીનો પાયો છે.

ન્યાય સંહિતા સમાનતા, સંવાદિતા અને સામાજિક ન્યાયના વિચારોથી વણાયેલી છે એમ જણાવતાં પીએમ મોદીએ કહ્યું હતું કે, કાયદાની દ્રષ્ટિએ દરેક વ્યક્તિ સમાન હોવા છતાં વ્યવહારિક વાસ્તવિકતા જુદી છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, ગરીબ લોકો કાયદાથી ડરે છે, ત્યાં સુધી કે તેઓ કોર્ટ કે પોલીસ સ્ટેશનમાં પણ પગ મુકતા પણ ડરે છે. પ્રધાનમંત્રીએ નોંધ્યું હતું કે, નવી ન્યાય સંહિતા સમાજનાં મનોવિજ્ઞાનને બદલવાનું કામ કરશે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, દરેક ગરીબને વિશ્વાસ હશે કે દેશનો કાયદો સમાનતાની ગેરંટી છે. તેમણે કહ્યું હતું કે, આ બાબત આપણા બંધારણમાં આપવામાં આવેલા સાચા સામાજિક ન્યાયને મૂર્ત સ્વરૂપ આપે છે.

પ્રધાનમંત્રીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, ભારતીય ન્યાય સંહિતા અને ભારતીય નાગરિક સુરક્ષા સંહિતા દરેક પીડિત પ્રત્યે સંવેદનશીલતા ધરાવે છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, દેશનાં નાગરિકોએ તેની વિગતો જાણવી અનિવાર્ય છે. પીએમ મોદીએ ઉપસ્થિત જનમેદનીને ત્યાં લાઇવ ડેમો જોવાની અપીલ કરતાં કહ્યું હતું કે, આજે ચંદીગઢમાં જે લાઇવ ડેમો પ્રદર્શિત થાય છે, તેને દરેક રાજ્યની પોલીસ દ્વારા પ્રમોટ અને પ્રસારિત કરવામાં આવે. કાયદામાં એવી જોગવાઈઓ સામેલ છે જેમ કે ફરિયાદના 90 દિવસની અંદર, પીડિતાને કેસની પ્રગતિ સંબંધિત માહિતી આપવી પડશે અને આ માહિતી એસએમએસ જેવી ડિજિટલ સેવાઓ દ્વારા સીધી તેના સુધી પહોંચશે.

તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, પોલીસની કામગીરીમાં અડચણ ઉભી કરનાર વ્યક્તિ સામે કાર્યવાહી કરવા માટે એક વ્યવસ્થા ઊભી કરવામાં આવી છે અને કામના સ્થળે, ઘર અને સમાજમાં મહિલાઓના અધિકારો અને સુરક્ષા સહિતની સલામતી સુનિશ્ચિત કરવા માટે એક અલગ પ્રકરણ રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું. શ્રી મોદીએ નોંધ્યું હતું કે, ન્યાય સંહિતાએ એ બાબતની ખાતરી આપી હતી કે, કાયદો પીડિતાની સાથે ઊભો રહે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, બળાત્કાર જેવા જઘન્ય અપરાધોમાં પ્રથમ સુનાવણીથી 60 દિવસની અંદર જ આરોપો ઘડવામાં આવશે અને સુનાવણી પૂર્ણ થયાના 45 દિવસની અંદર ચુકાદો જાહેર કરવાનું પણ ફરજિયાત બનાવવામાં આવ્યું હતું તેમજ કોઈ પણ સંજોગોમાં બે વખતથી વધુ સમય માટે સુનવણી મુલતવી રાખવામાં આવશે નહિં.

“સિટીઝન ફર્સ્ટ એ ન્યાય સંહિતાનો મૂળ મંત્ર છે.” પીએમ મોદીએ કહ્યું હતું કે, આ કાયદાઓ નાગરિક અધિકારોના રક્ષક બની રહ્યા છે અને ‘ન્યાયમાં સરળતા’નો આધાર બની રહ્યા છે. અગાઉ એફઆઈઆર નોંધવી ખૂબ જ મુશ્કેલ હતી એ બાબતનો ઉલ્લેખ કરતાં શ્રી મોદીએ જણાવ્યું હતું કે, હવે ઝીરો એફઆઈઆર કાયદેસર થઈ ગઈ છે અને હવેથી ગમે ત્યાંથી કેસ નોંધી શકાય છે. પ્રધાનમંત્રીએ એ પણ નોંધ્યું હતું કે પીડિતાને એફઆઈઆરની નકલ આપવાનો અધિકાર આપવામાં આવ્યો હતો અને હવે આરોપી સામેનો કોઈપણ કેસ ત્યારે જ પાછો ખેંચવામાં આવશે જ્યારે પીડિતા સંમત થાય. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે હવે પોલીસ કોઈ પણ વ્યક્તિની પોતાની રીતે અટકાયત કરી શકશે નહીં અને ન્યાય સંહિતામાં તેના પરિવારના સભ્યોને જાણ કરવી ફરજિયાત બનાવવામાં આવી છે.

માનવતા અને સંવેદનશીલતાને નવી ન્યાય સંહિતાનાં અન્ય મહત્ત્વપૂર્ણ પાસાં ગણાવતાં પીએમ મોદીએ કહ્યું હતું કે, હવે આરોપીને સજા વિના લાંબા સમય સુધી જેલમાં રાખી શકાય તેમ નથી અને હવે 3 વર્ષથી ઓછી સજાને પાત્ર ગુનાનાં કિસ્સામાં ધરપકડ પણ ઉચ્ચ સત્તામંડળની સંમતિથી જ થઈ શકશે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, નાના ગુનાઓ માટે ફરજિયાત જામીનની જોગવાઈ પણ કરવામાં આવી હતી. આ અંગે વધુ જણાવતાં પ્રધાનમંત્રીએ નોંધ્યું હતું કે, સામાન્ય ગુનાઓમાં સજાને બદલે સામુદાયિક સેવાનો વિકલ્પ પણ રાખવામાં આવે છે. તેમણે કહ્યું કે, આનાથી આરોપીઓને સમાજના હિતમાં સકારાત્મક દિશામાં આગળ વધવાની નવી તકો મળશે. પીએમ મોદીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, નવી ન્યાય સંહિતા પ્રથમ વખત અપરાધી બનવાની બાબતમાં અતિ સંવેદનશીલ પણ છે અને ન્યાય સંહિતા લાગુ થયા પછી હજારો કેદીઓને જેલમાંથી મુક્ત કરવામાં આવ્યાં છે, જેમને જૂનાં કાયદાને કારણે જેલમાંથી કેદ કરવામાં આવ્યાં છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, નવી ન્યાય સંહિતાઓ નાગરિક અધિકારોના સશક્તિકરણને વધુ મજબૂત બનાવશે.