નવી દિલ્હીઃ ભારતના ચૂંટણી પંચના સતત પ્રયાસોને પગલે મિઝોરમ, મધ્ય પ્રદેશ, છત્તીસગઢ, રાજસ્થાન અને તેલંગાણા જેવા પાંચ રાજ્યોમાં જપ્તીમાં નોંધપાત્ર અને ઝડપથી વધારો થયો છે. ચૂંટણીની જાહેરાત પછી પાંચ મતદાનમાં જતા રાજ્યોમાં રૂ. 1760 કરોડથી વધુની જપ્તી નોંધાઈ છે, જે 2018માં આ રાજ્યોમાં અગાઉની વિધાનસભાની ચૂંટણીઓમાં કરવામાં આવેલી જપ્તીના 7 ગણા (રૂ. 239.15 કરોડ) કરતા વધુ છે. પાંચ રાજ્યોની ચૂંટણીઓ અને અગાઉની કેટલીક રાજ્યોની વિધાનસભાની ચૂંટણીઓના જપ્તીના આંકડા ઇસીઆઈની સ્વતંત્ર, નિષ્પક્ષ અને પ્રલોભનમુક્ત ચૂંટણીઓ સુનિશ્ચિત કરવાની અવિરત કટિબદ્ધતા દર્શાવે છે, જે સમાન રમતના મેદાન માટે પ્રલોભનો પર નજર રાખવા અને ચૂંટણીમાં થતી ગેરરીતિઓને અંકુશમાં લેવા મજબૂત પગલાંનો અમલ કરીને સ્વતંત્ર, નિષ્પક્ષ અને પ્રલોભનમુક્ત ચૂંટણીઓ સુનિશ્ચિત કરવાની ઇસીઆઈની અતૂટ કટિબદ્ધતા દર્શાવે છે. ઉલ્લેખનીય છે કે ગુજરાત, હિમાચલ પ્રદેશ, નાગાલેન્ડ, મેઘાલય, ત્રિપુરા અને કર્ણાટકમાં યોજાયેલી પાછલી છ રાજ્યોની વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં 1400 કરોડ રૂપિયાથી વધુની જપ્તી કરવામાં આવી હતી, જે આ રાજ્યોમાં અગાઉની વિધાનસભાની ચૂંટણીના 11 ગણા છે.
આ વખતે પંચે ચૂંટણી ખર્ચ નિરીક્ષણ પ્રણાલી (ઇએસએમએસ) મારફતે મોનિટરિંગ પ્રક્રિયામાં ટેકનોલોજીને પણ સામેલ કરી છે, જે ઉત્પ્રેરક સાબિત થઈ રહી છે, કારણ કે તેણે વધુ સારા સંકલન અને ઇન્ટેલિજન્સ શેરિંગ માટે કેન્દ્ર અને રાજ્ય અમલીકરણ એજન્સીઓની વિશાળ શ્રેણીને એકસાથે લાવી છે. છત્તીસગઢમાં રૂ. 20.77 કરોડની રોકડ, 2.16 કરોડનો દારૂ, 4.55 કરોડનું ડ્રગ્સ, 22.76 કરોડનું કિંમતી ધાતી, રૂ. 26.68 કરોડની ભેટ અને અન્ય વસ્તુઓ મળીને 76.9 કરોડનો મુદ્દામાલ જપ્ત કરાયો હતો. મધ્યપ્રદેશમાં રૂ. 33.72 કરોડની રોકડ, 69.85 કરોડનું દારુ, 15.53 કરોડનું ડ્રગ્સ, 84.1 કરોડનું કિંમતી ધાતુ અને 120.53 કરોડની ભેટ અને અન્ય ચીજવસ્તુઓ મળીને કુલ 323.7 કરોડનો મુદ્દામાલ જપ્ત કરાયો છે. મિઝોરમમાં 4.67 કરોડનો જારુ, 29.82 કરોડનું ડ્રગ્સ અને 15.16 કરોડની ભેટ અને અન્ય ચીજવસ્તુઓ મળીને 49.6 કરોડની મતા જપ્ત કરાઈ છે. રાજસ્થાનમાં રૂ. 93.17 કરોડની રોકડ, 51.29 કરોડનું દારુ, 91.71 કરોડનું ડ્રગ્સ, 73.36 કરોડની કિંમતી ધાતુ, અને 341.24 કરોડની ભેટ અને અન્ય ચીજવસ્તુઓ મળીને 650.7 કરોડની મતા જપ્ત કરાઈ હતી. આમ તેલંગાણામાં રૂ. 225.23 કરોડની રોકડ, 86.82 કરોડનો દારુ, 103.74 કરોડનું ડ્રગ્સ, 191 કરોડની કિંમતી દાતુ, 52.41 કરોડની ભેટ અને અન્ય ચીજવસ્તુઓ મળીને 659.2 કરોડની મતા જપ્ત કરાઈ હતી. આમ પાંચેય રાજ્યોમાંથી 372.9 કરોડની રોકડ, 214.8 કરોડનું દારુ, 245.3 કરોડનું ડ્રગ્સ, 371.2 કરોડની કિંમતી ધાતુ અને 556 કરોડની ભેટ અને અન્ય ચીજવસ્તુઓ મળીને રૂ. 1760 કરોડની મતા જપ્ત કરાઈ છે.
ઇ.એસ.એમ.એસ. એ એક પ્રયાસ છે જેનો હેતુ બહુવિધ નિવારણ માટે અન્ય સંબંધિત એજન્સીઓને અમલીકરણ એજન્સીઓને અટકાવીને માહિતીના ઝડપી શેરિંગનો છે. ઇએસએમએસ ચૂંટણી ખર્ચ મોનિટરિંગ પ્રક્રિયામાં સામેલ બહુવિધ અમલબજવણી સંસ્થાઓ સાથે સીઇઓ અને ડીઇઓ સ્તરે સરળ સંકલન પ્રદાન કરે છે. આ પ્લેટફોર્મ રિયલ-ટાઇમ રિપોર્ટિંગની સુવિધા આપે છે, વિવિધ એજન્સીઓ પાસેથી અહેવાલો એકત્રિત કરવા અને સંકલિત કરવામાં અને વધુ સારા સંકલનમાં સમય બચાવે છે. મતદાનમાં જતા રાજ્યો પાસેથી મળેલા અહેવાલો મુજબ, આ આંતરિક એપ્લિકેશન સારી રીતે કામ કરી રહી છે અને ચૂંટણી ખર્ચની દેખરેખ પ્રક્રિયામાં મદદ કરી રહી છે.
મોનિટરિંગ પ્રક્રિયાની શરૂઆત જૂન અને ઓગસ્ટ વચ્ચે મતદાન માટે જતા રાજ્યોની સિનિયર ડીઇસી/ડીઇસીની આગેવાની હેઠળની ટીમોની મુલાકાતો સાથે થઈ હતી, જેમાં અમલીકરણ એજન્સીઓ અને જિલ્લાઓ સાથે વાતચીત હાથ ધરવામાં આવી હતી, જેનો ઉદ્દેશ ખર્ચની દેખરેખના મહત્ત્વ વિશે સહભાગી ક્ષેત્રીય દળોને સંવેદનશીલ બનાવવાનો અને ચૂંટણીની તૈયારી માટે તેમના ઇનપુટ્સની સમીક્ષા કરવાનો હતો. ત્યારબાદ, કમિશને આ રાજ્યોમાં સમીક્ષા દરમિયાન, મતદારોને પ્રભાવિત કરવા માટે પ્રલોભનોના પ્રવાહને રોકવા માટે શૂન્ય-સહિષ્ણુતા અભિગમ પર ભાર મૂક્યો હતો અને અમલીકરણ એજન્સીઓ દ્વારા બહુ-સ્તરીય પગલાં લીધાં હતાં, જે આ રાજ્યોમાં જપ્તીમાં વધારામાં પ્રતિબિંબિત થાય છે. આ મુલાકાતોના દિવસથી જ એન્ફોર્સમેન્ટ એજન્સીઓએ પોતપોતાના ક્ષેત્રમાં પોતાની તકેદારી વધારી દીધી હતી અને ચૂંટણીઓ જાહેર થઈ ત્યાં સુધીમાં તો એકસાથે જોતાં તેમણે રૂ. 576.20 કરોડની જપ્તીની જાણ કરી દીધી હતી.
પંચે મુખ્ય સચિવો, ડીજીપી, આબકારી કમિશનરો, ડીજી (આવકવેરા) અને મતદાનમાં જતા રાજ્યો અને તેમના સંબંધિત પડોશી રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોના અન્ય વરિષ્ઠ અધિકારીઓ સાથે પણ સમીક્ષા કરી હતી. IRS, IC&CES, IRAAS, IDAS અને અન્ય કેન્દ્ર સરકારની સેવાઓનાં 228 અનુભવી અધિકારીઓને ખર્ચ નિરીક્ષકો તરીકે નિયુક્ત કરવામાં આવ્યાં છે. બારીકાઈથી નજર રાખવા માટે 194 વિધાનસભા ક્ષેત્રોને ખર્ચ પ્રત્યે સંવેદનશીલ ક્ષેત્રો તરીકે ચિહ્નિત કરવામાં આવ્યા છે. એ પણ સુનિશ્ચિત કરવામાં આવે છે કે મોનિટરિંગ પ્રક્રિયામાં ફિલ્ડ લેવલની ટીમોની પર્યાપ્ત ઉપલબ્ધતા હોય અને નાણાં-શક્તિના જોખમને પહોંચી વળવા માટે ડીઇઓ/એસપી અને એન્ફોર્સમેન્ટ એજન્સીઓ સાથે નિયમિત ફોલો-અપ કરવામાં આવે. નજીકથી દેખરેખ રાખવાના પ્રયાસો ચાલુ ચૂંટણીઓ પૂર્ણ થાય ત્યાં સુધી મતદાનમાં જતા રાજ્યોમાં ચાલુ રહેશે અને જપ્તીના આંકડામાં વધુ વધારો થવાની અપેક્ષા છે.