નવી દિલ્હીઃ ગ્રામીણ ભારતમાં સંકલિત અને સાતત્યપૂર્ણ વિકાસ સરકારની વ્યૂહરચનાના હાર્દમાં છે. વિકેન્દ્રિત આયોજન, ધિરાણની વધુ સારી સુલભતા, મહિલાઓનું સશક્તીકરણ, મૂળભૂત આવાસ અને શિક્ષણ વગેરે દ્વારા સર્વગ્રાહી આર્થિક સુધારણા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું છે. કેન્દ્રીય નાણાં અને કોર્પોરેટ બાબતોના પ્રધાન શ્રીમતી નિર્મલા સીતારામને આજે સંસદમાં રજૂ કરેલા આર્થિક સર્વે 2024 દ્વારા આ વાત કહેવામાં આવી છે.
- ગ્રામીણ ભારતમાં જીવનની ગુણવત્તામાં વધારો કરવો
આર્થિક સર્વેક્ષણમાં જણાવાયું છે કે ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં જીવનની ગુણવત્તા મૂળભૂત સુવિધાઓ, શિક્ષણ, આરોગ્ય અને નાણાકીય સમાવેશની દ્રષ્ટિએ પ્રગતિ કરી છે. મૂળભૂત સુવિધાઓની દ્રષ્ટિએ, 10મી જુલાઈ, 2024 સુધીમાં જળ જીવન મિશન હેઠળ સ્વચ્છ ભારત મિશન – ગ્રામીણ હેઠળ 11.57 કરોડ શૌચાલયોનું નિર્માણ કરવામાં આવ્યું હતું અને 11.7 કરોડ ઘરોને નળના પાણીનું જોડાણ પ્રદાન કરવામાં આવ્યું હતું. સર્વેક્ષણમાં જણાવવામાં આવ્યું છે કે પીએમ-એડબલ્યુએએસ-ગ્રામીણમાં છેલ્લા નવ વર્ષમાં (10 જુલાઈ, 2024 સુધી) ગરીબો માટે 2.63 કરોડ મકાનોનું નિર્માણ થયું છે.
આ ઉપરાંત 26 જૂન, 2024 સુધી પ્રધાનમંત્રી જન ધન યોજના (પીએમજેડીવાય) હેઠળ 35.7 કરોડ રૂપે ડેબિટ કાર્ડ ઇશ્યૂ કરવામાં આવ્યાં છે, જે ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં નાણાકીય સર્વસમાવેશકતામાં વધારો કરશે. આરોગ્ય ક્ષેત્રમાં 1.58 લાખ પેટા કેન્દ્રો અને 24,935 પ્રાથમિક આરોગ્ય કેન્દ્રોને પરિણામે ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં જીવનની ગુણવત્તામાં વધારો થયો છે.
- મનરેગાની સલામતી જાળને મજબૂત અને આધુનિક બનાવવી
આર્થિક સર્વે 2023-24માં જણાવવામાં આવ્યું છે કે મનરેગા (મહાત્મા ગાંધી રાષ્ટ્રીય ગ્રામીણ રોજગાર ગેરંટી યોજના)માં લીકેજને નાબૂદ કરવા માટે, કામ કરવામાં આવી રહ્યું છે તે પહેલાં, દરમિયાન અને પછી જીઓટેગિંગ અને 99.9 ટકા ચુકવણીઓ નેશનલ ઇલેક્ટ્રોનિક મેનેજમેન્ટ સિસ્ટમ દ્વારા કરવામાં આવે છે.
સર્વેક્ષણમાં જણાવાયું છે કે મનરેગાએ માનવ-દિવસોના સર્જન અને મહિલાઓની ભાગીદારીના દરની દ્રષ્ટિએ નોંધપાત્ર પ્રગતિ કરી છે, જેમાં વ્યક્તિ-દિવસોની આવક વર્ષ 2019-20માં 265.4 કરોડથી વધીને 2023-24માં 309.2 કરોડ થઈ છે (એમઆઇએસ મુજબ) અને મહિલાઓનો ભાગીદારી દર 2019-20માં 54.8 ટકાથી વધીને 2023-24માં 58.9 ટકા થયો છે.
આર્થિક સર્વેક્ષણ એમ પણ દર્શાવે છે કે મનરેગા ટકાઉ આજીવિકા વૈવિધ્યકરણ માટે એસેટ ક્રિએશન પ્રોગ્રામ તરીકે વિકસ્યું છે, જે વ્યક્તિગત લાભાર્થી ‘વ્યક્તિગત જમીન પર કામ કરે છે’ના હિસ્સામાં નાણાકીય વર્ષ 2014માં પૂર્ણ થયેલા કુલ કામના 9.6 ટકાથી વધીને નાણાકીય વર્ષ 2024માં 73.3 ટકા થયું છે.
- તળિયાના સ્તરે ગ્રામીણ ઉદ્યોગસાહસિકતાને પોષવી
સરકાર વાજબી ધિરાણની સાતત્યપૂર્ણ સુલભતા અને આકર્ષક બજારની તકોનું સર્જન કરવા પર વિશેષ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને વાઇબ્રન્ટ યોજનાબદ્ધ હસ્તક્ષેપોનો અમલ કરીને ગ્રામીણ ઉદ્યોગસાહસિકતાને વેગ આપવાનું ચાલુ રાખે છે. દીનદયાળ અંત્યોદય યોજના – રાષ્ટ્રીય ગ્રામીણ આજીવિકા અભિયાન (ડીએવાય-એનઆરએલએમ), લખપતિ દીદીઓ પહેલ અને દીનદયાળ ઉપાધ્યાય ગ્રામીણ કૌશલ્ય યોજના (ડીડીયુ-જીકેવાય) જેવી યોજનાઓ અને કાર્યક્રમોએ આજીવિકાનાં સર્જનમાં વધારો કર્યો છે અને ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં ધિરાણની સુલભ સુલભતામાં વધારો કર્યો છે.
- ગ્રામીણ શાસન માટે ડિજિટાઇઝેશનની પહેલ
ઈ-ગ્રામ સ્વરાજ, સ્વિમિત્વ યોજના, ભૂ-આધાર જેવી ડિજિટાઈઝેશનની પહેલથી ગ્રામીણ પ્રશાસનમાં સુધારો થયો છે. SVAMITVA યોજના હેઠળ 2.90 લાખ ગામોનો ડ્રોન સર્વે પૂર્ણ કરી 1.66 કરોડ પ્રોપર્ટી કાર્ડ તૈયાર કરવામાં આવ્યા છે. આર્થિક સર્વેક્ષણ દર્શાવે છે કે 2015 થી 2021ની વચ્ચે ગ્રામીણ ઇન્ટરનેટ સબ્સ્ક્રિપ્શનમાં 200 ટકાનો વધારો ગામ અને વહીવટી મુખ્યાલયો વચ્ચેનું અંતર ઘટાડી શકે છે જે પ્રાદેશિક વિકાસ તરફ દોરી જાય છે.