નવી દિલ્હીઃ ધન્વંતરિ જયંતી અને 9મા આયુર્વેદ દિવસનાં પ્રસંગે પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીએ આજે નવી દિલ્હીમાં ઓલ ઇન્ડિયા ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ આયુર્વેદ (એઆઇઆઇએ)માં આશરે રૂ. 12,850 કરોડનાં મૂલ્યનાં સ્વાસ્થ્ય ક્ષેત્ર સાથે સંબંધિત વિવિધ પ્રોજેક્ટનું ઉદઘાટન, ઉદઘાટન અને શિલાન્યાસ કર્યો હતો. જનમેદનીને સંબોધતા પ્રધાનમંત્રીએ ધન્વંતરિ જયંતી અને ધનતેરસના પ્રસંગની નોંધ લીધી હતી અને આ પ્રસંગે તેમની શુભેચ્છા પાઠવી હતી. તેમણે દેશના તમામ વ્યવસાયિક માલિકોને તેમની શુભેચ્છાઓ પાઠવી હતી કારણ કે મોટાભાગના લોકો તેમના ઘર માટે કંઈક નવું ખરીદે છે, અને દિવાળી માટે આગોતરી શુભેચ્છાઓ પણ પાઠવી હતી.
પ્રધાનમંત્રીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, આ દિવાળી ઐતિહાસિક છે, કારણ કે અયોધ્યામાં ભગવાન શ્રી રામનું મંદિર હજારો દીવાઓથી ઝગમગશે, જે ઉજવણીને અભૂતપૂર્વ બનાવશે. પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, “આ વર્ષની દિવાળીમાં ભગવાન રામ ફરી એકવાર તેમના નિવાસસ્થાને પરત ફર્યા છે.” તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, આ પ્રતીક્ષા આખરે 14 વર્ષ પછી નહીં, પણ 500 વર્ષ પછી પૂર્ણ થઈ છે.
નરેન્દ્ર મોદીએ જણાવ્યું હતું કે, આ કોઈ યોગાનુયોગ નથી કે આ વર્ષે ધનતેરસનું પર્વ સમૃદ્ધિ અને સ્વાસ્થ્યનું મિશ્રણ છે, પણ ભારતની સંસ્કૃતિ અને જીવન દર્શનનું પ્રતીક છે. ઋષિઓ અને સંતોને ટાંકીને પ્રધાનમંત્રીએ સમજાવ્યું હતું કે, સ્વાસ્થ્યને સર્વોચ્ચ સંપત્તિ ગણવામાં આવે છે અને આ પ્રાચીન કલ્પનાને યોગ સ્વરૂપે સમગ્ર દુનિયામાં સ્વીકૃતિ મળી રહી છે. પીએમ મોદીએ આજે 150થી વધારે દેશોમાં આયુર્વેદ દિવસની ઉજવણી થઈ રહી છે એ બદલ ખુશી વ્યક્ત કરી હતી અને કહ્યું હતું કે, આ આયુર્વેદ પ્રત્યે વધી રહેલાં આકર્ષણનો અને પ્રાચીન ભૂતકાળથી દુનિયામાં ભારતનાં પ્રદાનનો પુરાવો છે.
પ્રધાનમંત્રીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, છેલ્લાં એક દાયકામાં દેશમાં આધુનિક ચિકિત્સા સાથે આયુર્વેદનાં જ્ઞાનનો સમન્વય થવાથી સ્વાસ્થ્ય ક્ષેત્રમાં એક નવા પ્રકરણની શરૂઆત થઈ છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, અખિલ ભારતીય આયુર્વેદ સંસ્થાન આ પ્રકરણનું કેન્દ્રબિંદુ છે. પીએમ મોદીએ નોંધ્યું હતું કે, સાત વર્ષ અગાઉ આયુર્વેદનાં દિવસે સંસ્થાનાં પ્રથમ તબક્કાને દેશને અર્પણ કરવાનું સૌભાગ્ય મળ્યું હતું અને આજે ભગવાન ધનવંતરીનાં આશીર્વાદથી તેઓ સંસ્થાનાં બીજા તબક્કાનું ઉદઘાટન કરી રહ્યાં છે. તેમણે નોંધ્યું હતું કે, આયુર્વેદ અને તબીબી વિજ્ઞાનનાં ક્ષેત્રોમાં અદ્યતન સંશોધન અભ્યાસોની સાથે સાથે પંચકર્મ જેવી પ્રાચીન તકનીકોને આ સંસ્થામાં આધુનિક ટેકનોલોજીથી ભરપૂર જોવાનું શક્ય બનશે. પીએમ મોદીએ આ પ્રગતિ માટે ભારતનાં નાગરિકોને અભિનંદન આપ્યાં હતાં.
કોઈ પણ રાષ્ટ્રની પ્રગતિ એ તેના નાગરિકોના સ્વાસ્થ્યના સીધા સમપ્રમાણમાં હોય છે તેની નોંધ લઈને પ્રધાનમંત્રીએ સરકારની તેના નાગરિકોના સ્વાસ્થ્ય પ્રત્યેની પ્રાથમિકતા પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો અને આરોગ્ય નીતિના પાંચ આધારસ્તંભની રૂપરેખા આપી હતી. તેમણે આ પાંચ આધારસ્તંભોને નિવારણાત્મક સ્વાસ્થ્ય સુવિધા, બિમારીઓની વહેલાસર ઓળખ, નિઃશુલ્ક અને ઓછા ખર્ચે સારવાર અને દવાઓ, નાનાં શહેરોમાં ડૉક્ટરોની ઉપલબ્ધતા અને સ્વાસ્થ્ય સેવાઓમાં ટેકનોલોજીનાં વિસ્તરણનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો. મોદીએ કહ્યું હતું કે, “ભારત સ્વાસ્થ્ય ક્ષેત્રને સંપૂર્ણ સ્વાસ્થ્ય તરીકે જુએ છે.” મોદીએ ઉમેર્યું હતું કે, આજની પરિયોજનાઓ આ પાંચ આધારસ્તંભોની ઝાંખી કરાવે છે. રૂ. 13,000 કરોડથી વધારે મૂલ્યનાં મૂલ્યનાં વિવિધ પ્રોજેક્ટનાં ઉદઘાટન અને શિલાન્યાસનો ઉલ્લેખ કરતાં પ્રધાનમંત્રીએ આયુષ સ્વાસ્થ્ય યોજના હેઠળ ઉત્કૃષ્ટતાનાં ચાર કેન્દ્રો ઊભા કરવા, ડ્રોનનાં ઉપયોગ સાથે સ્વાસ્થ્ય સેવાઓનાં વિસ્તરણ, ઋષિકેશમાં એઇમ્સમાં હેલિકોપ્ટર સેવા, નવી દિલ્હી અને એઇમ્સ, બિલાસપુરમાં નવી માળખાગત સુવિધા, દેશની અન્ય પાંચ એમ્સમાં સેવાઓનાં વિસ્તરણનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો. મેડિકલ કોલેજોની સ્થાપના, નર્સિંગ કોલેજોનું ભૂમિપૂજન અને સ્વાસ્થ્ય ક્ષેત્ર સાથે સંબંધિત અન્ય પ્રોજેક્ટ્સ. પ્રધાનમંત્રીએ શ્રમિકની સારવાર માટે કેટલીક હોસ્પિટલો સ્થાપિત થવા પર ખુશી વ્યક્ત કરી હતી અને કહ્યું હતું કે, તે શ્રમિક લોકોની સારવારનું કેન્દ્ર બનશે. તેમણે ફાર્મા એકમોના ઉદઘાટન પર પણ વાત કરી હતી, જે અદ્યતન દવાઓ અને ઉચ્ચ ગુણવત્તાવાળા સ્ટેન્ટ અને ઇમ્પ્લાન્ટ્સના ઉત્પાદનમાં મુખ્ય ભૂમિકા ભજવશે અને ભારતના વિકાસને આગળ વધારશે.
પ્રધાનમંત્રીએ નોંધ્યું હતું કે, આપણામાંના મોટા ભાગના લોકો એવી પૃષ્ઠભૂમિમાંથી આવે છે, જ્યાં માંદગીનો અર્થ સમગ્ર પરિવાર પર વીજળી પડવાનો હતો અને ખાસ કરીને ગરીબ પરિવારમાં, જો કોઈ વ્યક્તિ ગંભીર બિમારીઓથી પીડાતી હોય, તો તેના પરિવારના દરેક સભ્ય પર ઊંડી અસર થાય છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, એક સમય એવો હતો કે, જ્યારે લોકો તેમનાં મકાનો, જમીન, ઘરેણાં, સારવાર માટે બધું જ વેચી દેતાં હતાં અને ખિસ્સામાંથી થતા જંગી ખર્ચને સહન કરવામાં અસમર્થ રહેતાં હતાં, જ્યારે ગરીબ લોકોને આરોગ્ય સંભાળ અને કુટુંબની અન્ય પ્રાથમિકતાઓ વચ્ચે પસંદગી કરવી પડતી હતી. શ્રી મોદીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, ગરીબોની નિરાશા દૂર કરવા અમારી સરકારે આયુષ્માન ભારત યોજના શરૂ કરી છે, જેમાં સરકાર રૂ. 5 લાખ સુધીનાં ગરીબોનાં હોસ્પિટલમાં દાખલ થવાનાં ખર્ચનું વહન કરશે. પ્રધાનમંત્રીએ સંતોષ વ્યક્ત કર્યો હતો કે, દેશમાં આશરે 4 કરોડ ગરીબોને એક પણ રૂપિયો ચૂકવ્યા વિના સારવાર કરાવીને આયુષ્માન યોજનાનો લાભ મળ્યો છે. મોદીએ નોંધ્યું હતું કે, જ્યારે તેઓ દેશનાં વિવિધ રાજ્યોમાં આયુષ્માન યોજનાનાં લાભાર્થીઓને મળે છે, ત્યારે તેમને સંતોષ થાય છે કે, આ યોજના ડૉક્ટર હોય કે પેરામેડિકલ સ્ટાફ હોય, તેની સાથે સંકળાયેલી દરેક વ્યક્તિ માટે આશીર્વાદરૂપ છે.
આયુષ્માન યોજનાનાં વિસ્તરણ પર સંતોષ વ્યક્ત કરતાં મોદીએ કહ્યું હતું કે, દરેક વૃદ્ધ વ્યક્તિ આ યોજના માટે આતુર છે અને જો તેઓ ત્રીજી ટર્મ માટે ચૂંટાય તો 70 વર્ષથી વધુ વય ધરાવતાં તમામ વૃદ્ધોને આયુષ્માન યોજનાનાં દાયરામાં લાવવાની મતદાનની ગેરન્ટી પૂર્ણ થઈ રહી છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, દેશમાં 70 વર્ષથી વધુ વયની દરેક વૃદ્ધ વ્યક્તિને આયુષ્માન વય વંદના કાર્ડ મારફતે હોસ્પિટલમાં નિઃશુલ્ક સારવાર મળશે. શ્રી મોદીએ જણાવ્યું હતું કે, આ કાર્ડ સાર્વત્રિક છે અને આવક પર કોઈ પ્રતિબંધ નથી, પછી તે ગરીબ હોય કે મધ્યમ વર્ગ હોય કે ઉચ્ચ વર્ગ. આ યોજના સાર્વત્રિક ઉપયોગિતા માટે સીમાચિહ્નરૂપ સાબિત થશે એ વિશે માહિતી આપતાં મોદીએ જણાવ્યું હતું કે, ઘરમાં વૃદ્ધો માટે આયુષ્માન વય વંદના કાર્ડ સાથે ખિસ્સામાંથી થતા ખર્ચમાં મોટા પાયે ઘટાડો થશે. તેમણે આ યોજના માટે તમામ દેશવાસીઓને અભિનંદન આપ્યા હતા અને સાથે જ આ યોજના દિલ્હી અને પશ્ચિમ બંગાળમાં લાગુ ન થઇ હોવાની માહિતી પણ આપી હતી.
ગરીબ હોય કે મધ્યમ વર્ગની સારવારનો ખર્ચ ઘટાડવાની સરકારની પ્રાથમિકતા પર ભાર મૂકીને પ્રધાનમંત્રીએ ઉલ્લેખ કર્યો હતો કે, દેશભરમાં 14,000થી વધારે જન ઔષધિ કેન્દ્રો શરૂ કરવામાં આવ્યાં છે, જ્યાં દવાઓ 80 ટકાનાં ડિસ્કાઉન્ટ સાથે ઉપલબ્ધ છે. તેમણે માહિતી આપી હતી કે, સસ્તી દવાઓ ઉપલબ્ધ હોવાને કારણે ગરીબ અને મધ્યમ વર્ગને રૂ. 30,000 કરોડની બચત થઈ છે. તેમણે વધુમાં ઉમેર્યું હતું કે, સ્ટેન્ટ અને ની ઇમ્પ્લાન્ટ જેવા ઉપકરણોની કિંમતોમાં ઘટાડો કરવામાં આવ્યો છે, તેથી સામાન્ય નાગરિકોને રૂ. 80,000 કરોડથી વધુનું નુકસાન થતું અટકાવી શકાયું છે. તેમણે જીવલેણ રોગોને રોકવા અને સગર્ભા મહિલાઓ અને નવજાત બાળકોના જીવ બચાવવા માટે નિ:શુલ્ક ડાયાલિસિસ યોજના અને મિશન ઇન્દ્રધનુષ અભિયાનનો પણ ઉલ્લેખ કર્યો હતો. પ્રધાનમંત્રીએ ખાતરી આપી હતી કે, જ્યાં સુધી દેશનાં ગરીબ અને મધ્યમ વર્ગ મોંઘી સારવારનાં બોજમાંથી મુક્ત નહીં થાય, ત્યાં સુધી તેઓ આરામ નહીં કરે.
પ્રધાનમંત્રીએ બીમારીઓ સાથે સંકળાયેલાં જોખમો અને અસુવિધાઓ ઘટાડવા માટે સમયસર નિદાનનાં મહત્ત્વ પર ભાર મૂક્યો હતો. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, વહેલાસર નિદાન અને સારવારની સુવિધા માટે દેશભરમાં બે લાખથી વધારે આયુષ્માન આરોગ્ય મંદિરોની સ્થાપના કરવામાં આવી છે. આ આરોગ્ય મંદિરો કરોડો નાગરિકોને કેન્સર, હાયપરટેન્શન અને ડાયાબિટીસ જેવા રોગોની સરળતાથી તપાસ કરવા સક્ષમ બનાવે છે. તેમણે જણાવ્યું હતું કે, સમયસર નિદાનથી તાત્કાલિક સારવાર મળે છે, જે આખરે દર્દીઓ માટે ખર્ચમાં બચત કરે છે. પ્રધાનમંત્રીએ સમજાવ્યું હતું કે, સરકાર ઇ-સંજીવની યોજના હેઠળ હેલ્થકેર વધારવા અને નાગરિકોનાં નાણાં બચાવવા ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરી રહી છે, જેમાં 30 કરોડથી વધારે લોકોએ ઓનલાઇન ડૉક્ટર્સની સલાહ લીધી છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, “ડૉક્ટરોની નિઃશુલ્ક અને સચોટ સલાહથી આરોગ્ય સંભાળના ખર્ચમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો થયો છે.” મોદીએ યુ-વિન પ્લેટફોર્મ શરૂ કરવાની જાહેરાત કરી હતી, જે ભારતને સ્વાસ્થ્ય ક્ષેત્રમાં ટેકનોલોજીની દ્રષ્ટિએ અદ્યતન ઇન્ટરફેસ પ્રદાન કરશે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, “રોગચાળા દરમિયાન વિશ્વએ આપણા કો-વિન પ્લેટફોર્મની સફળતા જોઈ છે અને યુપીઆઈ પેમેન્ટ સિસ્ટમની સફળતા વૈશ્વિક વાર્તા બની ગઈ છે.” તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, ભારત ડિજિટલ પબ્લિક ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર મારફતે હેલ્થકેર ક્ષેત્રમાં આ સફળતાનું પુનરાવર્તન કરવાનું લક્ષ્ય ધરાવે છે.
પ્રધાનમંત્રીએ છેલ્લાં એક દાયકામાં ભારતનાં સ્વાસ્થ્ય ક્ષેત્રમાં થયેલી અભૂતપૂર્વ પ્રગતિ પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો, જે અગાઉનાં છથી સાત દાયકામાં હાંસલ થયેલી મર્યાદિત સફળતાઓ સાથે વિરોધાભાસી છે અને કહ્યું હતું કે, “છેલ્લાં 10 વર્ષમાં આપણે વિક્રમી સંખ્યામાં નવી એઈમ્સ અને મેડિકલ કોલેજોની સ્થાપના કરી છે.” આજના પ્રસંગનો ઉલ્લેખ કરીને પ્રધાનમંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે, કર્ણાટક, ઉત્તરપ્રદેશ, મધ્યપ્રદેશ અને આંધ્રપ્રદેશમાં હોસ્પિટલોનું ઉદઘાટન કરવામાં આવ્યું હતું. તેમણે કર્ણાટકમાં નરસાપુર અને બોમ્માસન્દ્રા, મધ્યપ્રદેશમાં પીથમપુર, આંધ્રપ્રદેશમાં અચિતાપુરમ અને હરિયાણામાં ફરીદાબાદમાં નવી મેડિકલ કોલેજોના શિલાન્યાસનો પણ ઉલ્લેખ કર્યો હતો. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, “આ ઉપરાંત ઉત્તરપ્રદેશનાં મેરઠમાં નવી ઇએસઆઇસી હોસ્પિટલ પર કામગીરી શરૂ થઈ ગઈ છે અને ઇન્દોરમાં નવી હોસ્પિટલનું ઉદઘાટન કરવામાં આવ્યું છે.” પ્રધાનમંત્રીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, હોસ્પિટલોની વધતી જતી સંખ્યા તબીબી બેઠકોમાં પ્રમાણમાં થયેલો વધારો દર્શાવે છે. તેમણે પુષ્ટિ આપી હતી કે, કોઈ પણ ગરીબ બાળકનું ડૉક્ટર બનવાનું સપનું તૂટી નહીં જાય અને ભારતમાં વિકલ્પોના અભાવે કોઈ પણ મધ્યમવર્ગીય વિદ્યાર્થીને વિદેશમાં ભણવાની ફરજ નહીં પડે. શ્રી મોદીએ જાણકારી આપી હતી કે, છેલ્લાં 10 વર્ષમાં એમબીબીએસ અને એમડીની આશરે 1 લાખ નવી બેઠકો ઉમેરવામાં આવી છે તથા તેમણે આગામી પાંચ વર્ષમાં વધુ 75,000 બેઠકોની જાહેરાત કરવાની કટિબદ્ધતા પુનઃવ્યક્ત કરી હતી.
પ્રધાનમંત્રીએ જાણકારી આપી હતી કે, 7.5 લાખ નોંધાયેલા આયુષ ચિકિત્સકો દેશની આરોગ્ય સેવાનાં ક્ષેત્રમાં પ્રદાન કરી રહ્યાં છે. તેમણે આ સંખ્યાને વધુ વધારવા પર ભાર મૂક્યો હતો અને ભારતમાં તબીબી અને સુખાકારીના પર્યટનની વધતી માંગ પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો. તેમણે યુવાનો અને આયુષ ચિકિત્સકોએ ભારત અને વિદેશમાં પ્રિવેન્ટિવ કાર્ડિયોલોજી, આયુર્વેદિક ઓર્થોપેડિક્સ અને આયુર્વેદિક પુનર્વસન કેન્દ્રો જેવા ક્ષેત્રોના વિસ્તરણ માટે તૈયાર રહેવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો હતો. પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, “આયુષ ચિકિત્સકો માટે પુષ્કળ તકો ઊભી કરવામાં આવી રહી છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, આપણા યુવાનો આ તકો મારફતે પોતાની જાતને માત્ર પ્રગતિ જ નહીં કરે, પણ માનવતાની પણ મહાન સેવા કરશે.”
પ્રધાનમંત્રી મોદીએ 21મી સદી દરમિયાન દવાઓમાં ઝડપથી થયેલી પ્રગતિની નોંધ લીધી હતી, જેમાં અગાઉ અસાધ્ય રોગોની સારવારમાં સફળતા મળી હતી. તેમણે કહ્યું હતું કે, “વિશ્વ સારવારની સાથે-સાથે સુખાકારીને મહત્ત્વ આપે છે, ત્યારે ભારત આ ક્ષેત્રમાં હજારો વર્ષનું જ્ઞાન ધરાવે છે.” પ્રધાનમંત્રીએ પ્રકૃતિ પરીક્ષા અભિયાન શરૂ કરવાની જાહેરાત કરી હતી, જેનો ઉદ્દેશ આયુર્વેદ સિદ્ધાંતોનો ઉપયોગ કરતી વ્યક્તિઓ માટે આદર્શ જીવનશૈલી અને જોખમનું વિશ્લેષણ કરવાનો છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, આ પહેલ વૈશ્વિક સ્તરે હેલ્થકેર ક્ષેત્રને પુનઃવ્યાખ્યાયિત કરી શકે છે અને સંપૂર્ણ દુનિયા માટે નવો દ્રષ્ટિકોણ પ્રદાન કરી શકે છે.
પ્રધાનમંત્રી મોદીએ ઉચ્ચ-અસરવાળા વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસો દ્વારા અશ્વગંધા, હળદર અને કાળા મરી જેવી પરંપરાગત જડીબુટ્ટીઓને માન્યતા આપવાના મહત્વ પર ભાર મૂક્યો હતો. “આપણી પરંપરાગત હેલ્થકેર સિસ્ટમ્સની લેબ માન્યતા માત્ર આ જડીબુટ્ટીઓના મૂલ્યમાં વધારો કરશે એટલું જ નહીં, પરંતુ એક નોંધપાત્ર બજાર પણ બનાવશે.” તેમણે અશ્વગંધાની વધતી જતી માંગ તરફ ધ્યાન દોરતા નોંધ્યું હતું, જે આ દાયકાના અંત સુધીમાં 2.5 અબજ ડોલર સુધી પહોંચવાનો અંદાજ છે.
આયુષની સફળતા માત્ર સ્વાસ્થ્ય ક્ષેત્રને જ નહીં, પણ અર્થતંત્રમાં પણ પરિવર્તન લાવી રહી છે એ વાત પર ભાર મૂકીને પ્રધાનમંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે, આયુષ ઉત્પાદન ક્ષેત્ર વર્ષ 2014માં 3 અબજ ડોલરથી વધીને અત્યારે આશરે 24 અબજ ડોલર થયું છે, જે ફક્ત 10 વર્ષમાં 8 ગણું વધારે છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, અત્યારે ભારતમાં 900થી વધારે આયુષ સ્ટાર્ટ-અપ્સ કાર્યરત છે, જે યુવાનો માટે નવી તકોનું સર્જન કરે છે. પ્રધાનમંત્રીએ 150 દેશોમાં આયુષ ઉત્પાદનોની વૈશ્વિક નિકાસ પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો, જેણે સ્થાનિક જડીબુટ્ટીઓ અને સુપરફૂડને વૈશ્વિક ચીજવસ્તુઓમાં પરિવર્તિત કરીને ભારતીય ખેડૂતોને લાભ આપ્યો હતો. તેમણે નમામિ ગંગે પ્રોજેક્ટ જેવી પહેલો તરફ પણ ધ્યાન દોર્યું હતું, જે ગંગા નદીને કિનારે કુદરતી ખેતી અને જડીબુટ્ટીની ખેતીને પ્રોત્સાહન આપે છે.
સ્વાસ્થ્ય અને સુખાકારી માટે ભારતની કટિબદ્ધતાનો ઉલ્લેખ કરીને શ્રી મોદીએ કહ્યું હતું કે, આ ભારતનાં રાષ્ટ્રીય ચરિત્ર અને સામાજિક તાણાવાણાનો આત્મા છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, સરકારે છેલ્લાં 10 વર્ષમાં દેશની નીતિઓને ‘સબ કા સાથ, સબ કા વિકાસ’ની ફિલોસોફી સાથે સાંકળી છે. મોદીએ અંતમાં જણાવ્યું હતું કે, “આગામી 25 વર્ષોમાં આ પ્રયાસો વિકસિત અને તંદુરસ્ત ભારતનો મજબૂત પાયો નાખશે.”
