નવી દિલ્હીઃ આંતરરાષ્ટ્રીય વાઘ દિવસ આજે (સોમવાર, જુલાઈ 29) ઉજવવામાં આવી રહ્યો છે. આ દિવસની થીમનો ઉદ્દેશ્ય વાઘના સંરક્ષણ અને તેમના તાત્કાલિક જોખમો જેમ કે વસવાટની ખોટ, શિકાર અને માનવ-વન્યજીવન સંઘર્ષ વિશે જાગૃતિ લાવવાનો છે. આ વર્ષે હિતધારકો વન્યજીવ અપરાધનો સામનો કરવા, સંરક્ષિત વિસ્તારોને વિસ્તૃત કરવા, સ્થાનિક સમુદાયો માટે ટકાઉ આજીવિકાને પ્રોત્સાહન આપવા અને વાઘની દુર્દશા વિશે જાગૃતિ લાવવાના પ્રયાસો વધારવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે. જો આપણે આપણા દેશમાં વાઘના સંરક્ષણ માટે કરવામાં આવી રહેલા પ્રયાસો અને પહેલ વિશે વાત કરીએ, તો તમને જાણીને આનંદ થશે કે ભારત હવે વિશ્વના 70 ટકાથી વધુ જંગલી વાઘનું ઘર છે. પ્રોજેક્ટ ટાઈગરના સ્મારક કાર્યક્રમ દરમિયાન વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી દ્વારા જાહેર કરાયેલ ઓલ ઈન્ડિયા ટાઈગર એસ્ટીમેટ 2022ના સારાંશ રિપોર્ટના 5મા ચક્ર મુજબ, ભારતમાં ઓછામાં ઓછા 3167 વાઘ છે અને હવે તે વિશ્વના 70 ટકાથી વધુ જંગલી વાઘનું ઘર છે.
- ટાઇગર પ્રોજેક્ટ પ્રોજેક્ટ
દેશમાં વાઘ પ્રોજેક્ટ એ વન્યજીવન સંરક્ષણ પહેલ છે જે 1973માં ભારતના રાષ્ટ્રીય પ્રાણી, બંગાળ વાઘનું રક્ષણ અને સંરક્ષણ અને તેના નિવાસસ્થાનને પાછલા દાયકાઓમાં વાઘની સંખ્યામાં થયેલા ગંભીર ઘટાડાને પાછું લાવવાના ઉદ્દેશ્ય સાથે શરૂ કરવામાં આવી હતી અટકાવવામાં આવશે. તમને જણાવી દઈએ કે, ભારત વિશ્વનો એકમાત્ર એવો દેશ છે જેણે દેશમાં વાઘ અનામતની MEE ના પાંચ ચક્ર સંસ્થાકીય અને અસરકારક રીતે પૂર્ણ કર્યા છે. તેણે 18 રાજ્યોમાં 75,796.83 ચોરસ કિલોમીટર વિસ્તારમાં ફેલાયેલા 53 વાઘ અનામતનું નેટવર્ક જાહેર કર્યું છે. તે જ સમયે, મધ્યપ્રદેશમાં નવા વીરાંગના દુર્ગાવતી વાઘ અભયારણ્યની જાહેરાત સાથે, ભારતમાં વાઘ અનામતની કુલ સંખ્યા હવે વધીને 54 થઈ ગઈ છે.
- આંતરરાષ્ટ્રીય બિગ કેટ એલાયન્સ
PM મોદીની અધ્યક્ષતામાં કેન્દ્રીય મંત્રીમંડળે 2023-24 થી 2027-28 સુધીના 5-વર્ષના સમયગાળા માટે રૂ. 150 કરોડના એક વખતના બજેટરી સમર્થન સાથે ભારતમાં તેના મુખ્યાલય સાથે ઇન્ટરનેશનલ બિગ કેટ એલાયન્સ (IBCA) ની સ્થાપનાને મંજૂરી આપી હતી. . વાઘ, અન્ય મોટી બિલાડીઓ અને તેમની ઘણી ભયંકર પ્રજાતિઓના સંરક્ષણમાં ભારતની અગ્રણી ભૂમિકાને સ્વીકારતા, વડા પ્રધાન મોદીએ વૈશ્વિક વાઘ દિવસ, 2019 ના પ્રસંગે તેમના ભાષણ દરમિયાન એશિયામાં શિકાર રોકવા માટે વૈશ્વિક નેતાઓના ગઠબંધનની હાકલ કરી હતી.
એટલું જ નહીં, તેમણે 9 એપ્રિલ, 2023ના રોજ ભારતના પ્રોજેક્ટ ટાઈગરના 50 વર્ષ પૂરા થવાના અવસરે આ વાતનો પુનરોચ્ચાર કર્યો અને મોટી બિલાડીઓના ભવિષ્યને સુરક્ષિત રાખવાના હેતુથી આંતરરાષ્ટ્રીય બિગ કેટ ગઠબંધનની ઔપચારિક જાહેરાત કરી. ભારતમાં વિકસિત વાઘ અને અન્ય મોટી બિલાડીઓના અગ્રેસર અને લાંબા સમયથી સારી સંરક્ષણ પ્રથાઓ અન્ય ઘણા શ્રેણીના દેશોમાં નકલ કરી શકાય છે.
- IBCA શું કરે છે?
નોંધનીય છે કે, ઇન્ટરનેશનલ બિગ કેટ એલાયન્સ (IBCA) ની કલ્પના 96 મોટી બિલાડી શ્રેણીના દેશો, મોટી બિલાડીના સંરક્ષણમાં રસ ધરાવતા બિન-રેન્જ દેશો, સંરક્ષણ ભાગીદારો અને રુચિઓ ઉપરાંત મોટી બિલાડી સંરક્ષણના ક્ષેત્રમાં કાર્યરત વૈજ્ઞાનિક સંસ્થાઓને એકસાથે લાવવા માટે કરવામાં આવી હતી. મોટી બિલાડીઓની તે એક બહુ-કંટ્રી, મલ્ટિ-એજન્સી ગઠબંધન તરીકે બનાવવામાં આવી છે અને કોર્પોરેટ્સમાં યોગદાન આપવા માટે રસ ધરાવે છે. ઇન્ટરનેશનલ બિગ કેટ એલાયન્સ કુદરતી સંસાધનોનો ટકાઉ ઉપયોગ સુનિશ્ચિત કરે છે અને આબોહવા પરિવર્તન દ્વારા ઉભા થતા પડકારોને હળવો કરે છે. મોટી બિલાડીઓ અને તેમના રહેઠાણોનું રક્ષણ કરીને, IBCA કુદરતી આબોહવા અનુકૂલન, પાણી અને ખાદ્ય સુરક્ષા અને હજારો સમુદાયોની સુખાકારીમાં ફાળો આપે છે જે આ ઇકોસિસ્ટમ પર આધારિત છે.
- ટાઇગર રેન્જના દેશો સાથે દ્વિપક્ષીય સહયોગ
સીમા પાર સંરક્ષણ પ્રયાસોને વધારવા માટે, ભારત પાડોશી દેશો સાથે સક્રિયપણે સહયોગ કરી રહ્યું છે. કન્ઝર્વેશન એશ્યોર્ડ ટાઈગર સ્ટાન્ડર્ડ્સ (CA|TS) એ માપદંડોનો સમૂહ છે જે વાઘની સાઇટ્સને ચકાસવા દે છે કે શું તેમનું સંચાલન આંતરરાષ્ટ્રીય ધોરણ મુજબ વાઘનું સફળ સંરક્ષણ તરફ દોરી જશે કે કેમ. વર્તમાન વર્ષમાં, કાલી, મેલઘાટ, નવાગાંવ – નાગઝીરા, પીલીભીત અને પેરિયાર નામના છ વાઘ અનામતને CA|TS માન્યતા આપવામાં આવી છે. અત્યાર સુધીમાં, ભારતમાં કુલ 23 વાઘ અનામતને CA|TS માન્યતા મળી છે.
- વાઘના સીમાપાર સંરક્ષણને પ્રોત્સાહન આપો
ભારત અને બાંગ્લાદેશમાં વાઘના સીમાપાર સંરક્ષણને પ્રોત્સાહન આપવા માટે, 14 ફેબ્રુઆરી 2023ના રોજ પશ્ચિમ બંગાળના કોલકાતામાં દ્વિપક્ષીય બેઠક યોજાઈ હતી. કંબોડિયામાં વાઘ સંરક્ષણને પ્રોત્સાહન આપવા માટે, ભારત અને કંબોડિયા બંનેએ “જૈવવિવિધતા સંરક્ષણમાં સહકાર અને વાઘ અને તેના આવાસની ટકાઉ વન્યજીવ વ્યવસ્થાપન પુનઃસ્થાપન વ્યૂહરચના” પર એક એમઓયુ પર હસ્તાક્ષર કર્યા છે.