આયનોસ્ફિયરઃ રેડિયો તરંગોના પ્રસાર માટેના નવા મોડલથી અવકાશના હવામાનની અસરોનો અંદાજ કઢાશે
વૈજ્ઞાનિકો દ્વારા વિકસિત આયનોસ્ફિયર દ્વારા રેડિયો તરંગોના પ્રસાર માટેનું નવું મોડલ અવકાશના હવામાનની અસરોનો અંદાજ કાઢવામાં મદદ કરી શકે છે અને ઉચ્ચ-આવર્તન (HF) રેડિયો સંચારના આયોજન અને સંચાલનને સરળ બનાવે છે. કુદરતી આફતો અને મધ્ય-મહાસાગર દેખરેખ જેવી પરિસ્થિતિઓ દરમિયાન તે સંચારનું એક મહત્વપૂર્ણ માધ્યમ છે.
આયનોસ્ફિયર એ પૃથ્વીના ઉપરના વાતાવરણનો લગભગ 100-1000 કિમીનો વિસ્તાર છે અને તે જમીન અને અવકાશ વચ્ચેના રેડિયો સંચાર માટેના પ્રવેશદ્વાર તરીકે કામ કરે છે. ચોક્કસ ફ્રીક્વન્સીઝના રેડિયો તરંગો (HF બેન્ડ) આયનોસ્ફિયર દ્વારા ક્ષિતિજની બહાર લાંબા અંતરના HF સંચારની સુવિધા આપતા આયનોસ્ફિયર દ્વારા પ્રતિબિંબિત થાય છે, જેને સ્કાયવેવ કમ્યુનિકેશન તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
ઉપગ્રહ સંદેશાવ્યવહારના વધતા ઉપયોગ છતાં, પરંપરાગત લાંબા અંતરની ઉચ્ચ-આવર્તન (HF) રેડિયો સંચાર કુદરતી આફતો, મધ્ય-મહાસાગર દેખરેખ, ઓવર-ધ-હોરાઇઝન લક્ષ્ય શોધ અને સમાન પરિસ્થિતિઓ દરમિયાન સંદેશાવ્યવહારનું એક મહત્વપૂર્ણ માધ્યમ છે. સોલાર ફ્લેર, કોરોનલ માસ ઇજેક્શન (CME) અને જીઓમેગ્નેટિક વાવાઝોડા જેવી અવકાશ હવામાન ઘટનાઓની શ્રેણીના કારણે ગંભીર આયોનોસ્ફેરિક વિક્ષેપ, સ્કાયવેવ સંચારને નોંધપાત્ર રીતે અસર કરે છે. અવકાશના હવામાનમાં વિક્ષેપને કારણે આયોનોસ્ફિયરની આ પરિવર્તનશીલતા સ્કાયવેવ સંચારના ઉપયોગને નોંધપાત્ર રીતે મર્યાદિત કરી શકે છે.
વિજ્ઞાન અને ટેક્નોલોજી વિભાગની સ્વાયત્ત સંસ્થા ઈન્ડિયન ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ જીઓમેગ્નેટિઝમ (IIG)ના વૈજ્ઞાનિકોએ તાજેતરમાં આયનોસ્ફિયર અને સ્કાયવેવ કમ્યુનિકેશન સિસ્ટમ્સ પર અવકાશના હવામાનની અસરોનું અનુકરણ કરવા માટે આયનોસ્ફિયર દ્વારા HF રેડિયો તરંગોના પ્રસાર માટે એક મોડેલ વિકસાવ્યું છે. જર્નલ સ્પેસ વેધરમાં પ્રકાશિત થયેલા તેમના તાજેતરના અભ્યાસમાં, IIG ના વૈજ્ઞાનિકોના જૂથે 17 માર્ચ 2015ના રોજ ગંભીર જીઓમેગ્નેટિક વાવાઝોડાને કારણે ભારતીય ઉપમહાદ્વીપ પ્રદેશના નીચલા અક્ષાંશો પર આયનોસ્ફિયરનો ઊંડો અવક્ષય/શૂન્યાવકાશ શોધી કાઢ્યો છે.
HF રેડિયો IIG વૈજ્ઞાનિકો દ્વારા વિકસિત તરંગ પ્રચાર મોડલ સૂચવે છે કે આ અશાંત સમયગાળા દરમિયાન સ્કાયવેવ સંચાર માટે વાપરી શકાય તેવા HF સ્પેક્ટ્રમના 50% થી વધુ આયનોસ્ફેરિક અવક્ષય ગંભીરપણે મર્યાદિત કરી શકે છે. સ્કીપ-ઝોન કે જ્યાં સ્કાયવેવ સિગ્નલ પ્રાપ્ય નથી તે ખૂબ મોટા વિસ્તારો માટે વિસ્તરે છે જેના પરિણામે સંચાર અથવા દખલગીરીનું નુકસાન થાય છે. સ્કાયવેવ કોમ્યુનિકેશન સિસ્ટમ્સ પર અવકાશની અસરોને ઘટાડવામાં મજબૂત વ્યૂહરચના વિકસાવવા માટે આ માહિતી મહત્વપૂર્ણ છે.
IIG વૈજ્ઞાનિકો દ્વારા વિકસિત એચએફ રેડિયો પ્રચાર મોડલની ઉપયોગિતા સક્રિય અવકાશ હવામાન સમયગાળા દરમિયાન સ્કાયવેવ કમ્યુનિકેશન સિસ્ટમના સંચાલન માટે યોગ્ય વ્યૂહરચનાઓનું આયોજન કરવામાં આવેલું છે. કુદરતી આફતો અને અન્ય કટોકટીઓ દરમિયાન વિશ્વસનીય સ્કાયવેવ કમ્યુનિકેશન સિસ્ટમ્સ સુનિશ્ચિત કરવા માટે આવી વ્યૂહરચનાઓનો વિકાસ જરૂરી છે.
