નવી દિલ્હીઃ નીતિ આયોગ, ભારત સરકારનાં કૃષિ અને ખેડૂત કલ્યાણ મંત્રાલય (એમઓએએએન્ડએફડબ્લ્યુ) અને સંયુક્ત રાષ્ટ્રનાં ખાદ્ય અને કૃષિ સંગઠન (એફએઓ)એ સંયુક્તપણે નવી દિલ્હીમાં ‘ભારતમાં આબોહવાને અનુકૂળ એગ્રિફૂડ સિસ્ટમ્સને આગળ વધારવા માટે રોકાણ ફોરમ’નો શુભારંભ કરાવ્યો હતો. તેની શરૂઆત ઇન્ડિયા ઇન્ટરનેશનલ સેન્ટર, નવી દિલ્હી ખાતે 18-19 જાન્યુઆરી, 2024ના રોજ યોજાયેલી બે દિવસીય મલ્ટિ-સ્ટેકહોલ્ડર મીટિંગ દરમિયાન કરવામાં આવી હતી. આ પહેલનો ઉદ્દેશ ભારતમાં સરકાર, ખાનગી ક્ષેત્રો અને ખેડૂતોની સંસ્થાઓ અને નાણાકીય સંસ્થાઓ વચ્ચે આબોહવાને અનુકૂળ એગ્રિફૂડ સિસ્ટમને આગળ વધારવા માટે રોકાણ અને ભાગીદારીની વ્યૂહરચના વિકસાવવાનો છે.
ઉદઘાટન પ્રસંગે મુખ્ય વક્તવ્ય આપતાં નીતિ આયોગના સભ્ય પ્રો. રમેશ ચંદે દેશમાં કુલ ગ્રીનહાઉસ ગેસ ઉત્સર્જનમાં 13 ટકાથી થોડું વધારે યોગદાન આપ્યું હોવાનું જણાવીને આબોહવા પરિવર્તનમાં કૃષિ કેવી રીતે ફાળો આપે છે તે અંગે જાગૃતિની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો હતો. તેમણે નિરીક્ષણ કર્યું હતું કે ખેતીની જમીન પર વૃક્ષારોપણ દ્વારા કૃષિ કાર્બન વિભાજનમાં ભૂમિકા ભજવી શકે છે. પ્રોફેસર ચંદે પ્રાકૃતિક સંસાધનો, જળવાયુ પરિવર્તન અને ભવિષ્યની પેઢીઓ પર અસરને ધ્યાનમાં રાખીને કૃષિ ઉત્પાદનના આર્થિક વિશ્લેષણમાં નવી દિશા આપવાની પણ હાકલ કરી હતી. તેમણે કૃષિ પ્રવૃત્તિઓની આર્થિક અસરનું મૂલ્યાંકન કરવા માટે નાણાકીય ભાવોથી આગળના મેટ્રિક્સનો સમાવેશ કરવાની દરખાસ્ત કરી. પ્રોફેસર ચંદે સમકાલીન અને લાંબા ગાળાના પડકારોનો સામનો કરવા સંયુક્ત રાષ્ટ્રના વિશાળ અભિગમ સાથે પ્રયાસોને સંરેખિત કરવાના મહત્વ પર પણ ભાર મૂક્યો હતો.
ભારત સરકારનાં એમઓએએએન્ડએફડબલ્યુનાં સચિવ મનોજ આહુજાએ ભારતમાં આબોહવાને લગતા પડકારોનું સમાધાન કરવા બહુવિધ હિતધારકોના અભિગમનાં મહત્ત્વ પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો. તેમણે નાના અને સીમાંત ખેડૂતોનાં પરિપ્રેક્ષ્યને ધ્યાનમાં લેવાનાં મહત્ત્વ પર ભાર મૂક્યો હતો, જેઓ ભારતમાં ખેતીની વસતિમાં 85 ટકા હિસ્સો ધરાવે છે. તેમણે ખેતીની પ્રવૃત્તિઓને અસર કરતી આબોહવાના દાખલાઓના અવકાશી અને અસ્થાયી વિતરણની પણ ચર્ચા કરી અને સ્થાનિક પ્રતિસાદની જરૂરિયાત પર પણ ધ્યાન આપ્યું. આહુજાએ દેશમાં ખેડૂતો માટે પ્રોત્સાહનો વધારવા માટે રોકાણ માળખા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાની જરૂરિયાત પર પણ પ્રકાશ પાડ્યો હતો.
ભારતમાં સંયુક્ત રાષ્ટ્રના નિવાસી સંયોજક શોમ્બી શાર્પે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે નાણાકીય કટોકટીનો જવાબ આપ્યા વિના ખાદ્ય કટોકટીનો કોઈ જવાબ હોઈ શકે નહીં. તેમણે નિરીક્ષણ કર્યું હતું કે 2050 સુધીમાં ખાદ્ય માંગમાં ઓછામાં ઓછા 50 ટકાનો વધારો થવાની આગાહી કરવામાં આવી છે, ત્યારે આપણે ભવિષ્યમાં પેઢીઓને પૂરતા પ્રમાણમાં ખોરાક ઉગાડવા માટે જરૂરી સંસાધનો મળી રહે તે સુનિશ્ચિત કરવા માટે કૃષિમાં આબોહવાની સ્થિતિસ્થાપકતામાં રોકાણને વધારવાની તાતી જરૂર છે. તેમણે ભારતમાં બાજરી વર્ષ જેવી આબોહવાની પહેલો માટે સંયુક્ત રાષ્ટ્રનાં સાથસહકારનો પુનરોચ્ચાર કર્યો હતો તથા ભારત માટે પસંદગીનાં ભાગીદાર બનવાની કટિબદ્ધતા વ્યક્ત કરી હતી.
ભારતમાં એફએઓનાં પ્રતિનિધિ શ્રી તાકાયુકી હાગીવાડાએ શમન અને અનુકૂલનનાં ક્ષેત્રોમાં પ્રાથમિકતાયુક્ત કામગીરીઓ મારફતે આબોહવાને અનુકૂળ એગ્રિફૂડ સિસ્ટમનાં નિર્માણમાં ભારત સરકારનાં મજબૂત નેતૃત્વની પ્રશંસા કરી હતી. તેમણે જોખમ દૂર કરવાના મહત્ત્વ પર પણ ભાર મૂક્યો હતો. આમાં કાર્યકારી મૂડીના પ્રવાહ, શ્રમની પ્રાપ્યતા, ટકાઉપણું અને પર્યાવરણ પરની અસર, એગ્રિફૂડ સિસ્ટમમાં મહિલાઓની ભૂમિકા અને અન્ય પરિબળોને ધ્યાનમાં લેવાનો સમાવેશ થાય છે.
બે દિવસની આ બેઠકમાં મુખ્ય હિતધારકો વચ્ચે ચર્ચા અને વિચાર-વિમર્શનો માર્ગ મોકળો થયો હતો તથા રાષ્ટ્રીય પ્રાથમિકતાઓ, રોકાણની તકો, ભાગીદારી, ટેકનિકલ સપોર્ટ અને સહકાર પર તેમના દ્રષ્ટિકોણનો સમાવેશ થાય છે. આ ફોરમે છ મુખ્ય ક્ષેત્રો પર ચર્ચા અને વિચાર-વિમર્શની સુવિધા આપી હતી, જેમાં (1) આબોહવાને અનુકૂળ કૃષિ (અનુભવો અને માર્ગો) (2) ડિજિટલ માળખાગત સુવિધા અને સમાધાનો (3) આબોહવાને અનુકૂળ એગ્રિફૂડ સિસ્ટમને ધિરાણ (સ્થાનિક અને વૈશ્વિક) (4) આબોહવાને અનુકૂળ મૂલ્ય સાંકળો (5) આબોહવામાં સ્થિતિસ્થાપકતા માટે ઉત્પાદન પદ્ધતિઓ અને ઇનપુટ (6) આબોહવામાં સ્થિતિસ્થાપકતા માટે લિંગ મુખ્ય પ્રવાહ અને સામાજિક સર્વસમાવેશકતા. આ બેઠકમાં સરકારના વરિષ્ઠ પ્રતિનિધિઓ, નેશનલ બેંક ફોર એગ્રિકલ્ચર એન્ડ રૂરલ ડેવલપમેન્ટ (નાબાર્ડ), ઇન્ડિયન કાઉન્સિલ ઓફ એગ્રિકલ્ચરલ રિસર્ચ (આઇસીએઆર), ઇન્ટરનેશનલ ક્રોપ રિસર્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ફોર ધ સેમિ-એરિડ ટ્રોપિક્સ (આઇસીઆરઆઇસેટ), નેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ એગ્રિકલ્ચર એક્સટેન્શન મેનેજમેન્ટ (મેનેજ), વર્લ્ડ બેંક, ઇન્ટરનેશનલ ફૂડ પોલિસી રિસર્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ (આઇએફપીઆરઆઇ), યુરોપિયન યુનિયનના પ્રતિનિધિમંડળ, ઇન્ટરનેશનલ ફાઇનાન્સ કોઓપરેશન અને યુએન એજન્સીઓના વરિષ્ઠ પ્રતિનિધિઓ સાથે લગભગ 200 લોકોએ ભાગ લીધો હતો.
આબોહવા પરિવર્તન ભારત માટે ગહન સૂચિતાર્થો ધરાવે છે, ખાસ કરીને તેની આર્થિક રીતે નબળી ગ્રામીણ વસ્તીને અસર કરે છે, જે મોટાભાગે આબોહવા પ્રત્યે સંવેદનશીલ કૃષિ આજીવિકા પર આધારિત છે. ભારતીય કૃષિમાં અતિશય તાપમાન, દુષ્કાળ, પૂર, ચક્રવાત અને જમીનની ખારાશ જોવા મળે છે. એગ્રિફૂડ સિસ્ટમ્સમાં આબોહવાને મુખ્ય પ્રવાહમાં લાવવા માટે વૈશ્વિક આબોહવા ધિરાણ, સ્થાનિક બજેટ્સ અને ખાનગી ક્ષેત્રમાંથી ઘણા મોટા રોકાણોની જરૂર છે. આ ફોરમે આબોહવાને અનુકૂળ કૃષિફૂડ સિસ્ટમ્સને ધિરાણ આપવા માટે રાષ્ટ્રીય પ્રાથમિકતાઓ અને નીતિ પ્લેટફોર્મની ઓળખની સુવિધા આપી હતી. તેણે આબોહવા-સ્માર્ટ ફૂડ સિસ્ટમની પહેલો પર પ્રાદેશિક જોડાણ મારફતે ઉપયોગમાં લઈ શકાય તેવી કેટલીક તકો પર આંતરદૃષ્ટિ પ્રદાન કરવા માટે મુખ્ય હિતધારકોને સુવિધા આપી હતી અને સંસાધનોના એકત્રીકરણને મહત્તમ બનાવવા, ઉત્પ્રેરક તારણોને રૂટ કરવા અને મોટા પાયે આબોહવા હિમાયત ઝુંબેશને ટેકો આપવા માટે સંભવિત વ્યવસ્થાઓ સૂચવવાની સુવિધા આપી હતી.