સમગ્ર વિશ્વમાં નદીઓનું જળસ્તર સતત ઘટી રહ્યું છે. આ એક સંકટ છે જેણે સમગ્ર વિશ્વને હચમચાવી નાખ્યું છે. સંયુક્ત રાષ્ટ્રના તાજેતરના અહેવાલે આ ગંભીર સમસ્યા તરફ વિશ્વનું ધ્યાન દોર્યું છે. કહેવામાં આવી રહ્યું છે કે વર્ષ 2023માં રેકોર્ડ બ્રેક ગરમી વચ્ચે સમગ્ર વિશ્વમાં નદીઓનો પ્રવાહ ખૂબ જ નીચા સ્તરે પહોંચી ગયો છે. નદીઓ માત્ર પાણીનો સ્ત્રોત નથી, પરંતુ તે જૈવવિવિધતા, કૃષિ અને અર્થવ્યવસ્થાના જીવનરૂપ પણ છે. આ નદીઓ સુકાઈ જવાથી માત્ર સ્થાનિક જ નહીં પરંતુ વૈશ્વિક સ્તરે પણ ગંભીર પરિણામો આવી રહ્યા છે.
• શું સમસ્યા છે?
કેટલાક દાયકાઓથી, જળ સંસાધનોના અતિશય શોષણ, આબોહવા પરિવર્તનને કારણે વધતું તાપમાન અને અનિયંત્રિત ઔદ્યોગિકીકરણે નદીઓના સ્વાસ્થ્યને ખરાબ રીતે અસર કરી છે. નદીઓના જળસ્તર ઘટી જવાને કારણે માત્ર માણસો જ નહીં પરંતુ તમામ પ્રાણીઓના જીવ જોખમમાં છે. આ સમસ્યા હવે માત્ર એક દેશ કે પ્રદેશની સમસ્યા નથી રહી, પરંતુ સમગ્ર વિશ્વ માટે ગંભીર પડકાર બની ગઈ છે.
• ભારત પર ઊંડી અસર
ભારત, જે ઘણી પવિત્ર અને ઐતિહાસિક નદીઓનું ઘર છે, તે આ વૈશ્વિક કટોકટીથી અસ્પૃશ્ય રહ્યું નથી. ગંગા, યમુના અને કાવેરી જેવી નદીઓ, જે દેશની સંસ્કૃતિ અને અર્થવ્યવસ્થાનો અભિન્ન ભાગ છે, તે દુષ્કાળ અને પ્રદૂષણ જેવી સમસ્યાઓનો સામનો કરી રહી છે. આ નદીઓનું સુકાઈ જવું એ ભારત માટે ગંભીર ખતરો છે કારણ કે તે દેશની ખેતી, ઉદ્યોગ અને ઘરેલું જરૂરિયાતો માટે પાણીનો મુખ્ય સ્ત્રોત છે.
• આ સમસ્યાનું કારણ શું છે?
વધતી જતી ગરમી આ સમસ્યાનું મુખ્ય કારણ કહેવાય છે. વધતા તાપમાનને કારણે, ગ્લેશિયર્સ પીગળી રહ્યા છે અને બાષ્પીભવનનો દર વધી રહ્યો છે, જેના કારણે નદીઓમાં પાણીની અછત છે. આ ઉપરાંત ખેતી, ઉદ્યોગ અને ઘરેલું વપરાશ માટે પાણીનો વધુ પડતો શોષણ પણ એક મોટું કારણ છે. ઉપરાંત, નદીઓનું પાણી ઔદ્યોગિક અને ઘરેલું કચરા દ્વારા પ્રદૂષિત થઈ રહ્યું છે, જેના કારણે પાણીની ગુણવત્તા બગડી રહી છે અને જંગલોનો નાશ થવાથી વરસાદ ઓછો થાય છે અને જમીનનું ધોવાણ વધે છે, જેના કારણે નદીઓમાં કાંપ એકઠો થાય છે અને તેની પાણી ધારણ કરવાની ક્ષમતામાં ઘટાડો થાય છે. ઘટે છે.