રસાયણો અને પેટ્રોરસાયણ માટે ફરજિયાત બીઆઈએસ ધોરણો લાગુ કરાયાં
નવી દિલ્હીઃ રસાયણ અને પેટ્રોકેમિકલ્સ વિભાગ રસાયણો અને પેટ્રોકેમિકલ્સ માટે ફરજિયાત બીઆઈએસ ધોરણો લાગુ કરી રહ્યું છે. આ પગલું એ સુનિશ્ચિત કરે છે કે આયાતી અને સ્થાનિક રીતે ઉત્પાદિત બંને રસાયણો ગુણવત્તાના કડક માપદંડોને પૂર્ણ કરે છે, જે જોખમી અને હલકી ગુણવત્તાવાળા ઉત્પાદનોના ઉપયોગને અટકાવે છે. બ્યૂરો ઓફ ઇન્ડિયન સ્ટાન્ડર્ડ્સ એક્ટ, 2016ની કલમ 16 હેઠળ આ માપદંડોને ફરજિયાત બનાવીને આ પહેલનો ઉદ્દેશ માનવ, પશુ અને વનસ્પતિના સ્વાસ્થ્યનું રક્ષણ કરવાનો, પર્યાવરણીય સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરવાનો, અયોગ્ય વેપાર પદ્ધતિઓને અટકાવવાનો અને રાષ્ટ્રીય સુરક્ષામાં વધારો કરવાનો છે. કેમિકલ્સ અને પેટ્રોકેમિકલ્સે બ્યુરો ઓફ ઇન્ડિયન સ્ટાન્ડર્ડ્સ એક્ટ, 2016 હેઠળ બીઆઈએસ સ્ટાન્ડર્ડ્સ ફરજિયાત બનાવવા માટે અત્યાર સુધીમાં રસાયણો અને પેટ્રોકેમિકલ્સ માટે 72 ક્વોલિટી કન્ટ્રોલ ઓર્ડર્સ (ક્યુસીઓ) સૂચિત કર્યા છે. 72 ક્યુસીઓમાંથી 41 ક્યુસીઓનો અમલ કરવામાં આવ્યો છે અને બાકીના 31 ક્યુસીઓની અમલીકરણ તારીખ સમયાંતરે વધારવામાં આવી છે. વધુમાં, કૃષિ અને ખેડૂત કલ્યાણ મંત્રાલયે જંતુનાશકોની આયાત, ઉત્પાદન, વેચાણ, પરિવહન, વિતરણ અને ઉપયોગના નિયમન માટે જંતુનાશકોનો કાયદો, 1968ને નોટિફાઇડ કર્યો છે, જેથી મનુષ્ય અથવા પ્રાણીઓને જોખમ અટકાવી શકાય અને તેની સાથે સંબંધિત બાબતો માટે.
પર્યાવરણ, વન અને આબોહવામાં પરિવર્તન મંત્રાલયે સૂચિત કર્યું છે કે જોખમી રસાયણોના નિયમો, 1989 (એમએસઆઈએચસી)નું ઉત્પાદન, સંગ્રહ અને આયાત અને ત્યારબાદ તેમાં સુધારા કરવામાં આવ્યા છે, જેમાં જોખમના માપદંડ, જેમ કે વિષાક્તતા, જ્વલનશીલતા અને વિસ્ફોટકતાને ઔદ્યોગિક પ્રક્રિયાઓમાં ઉપયોગમાં લેવાતા જોખમી રસાયણોને ઓળખવા માટે વ્યાખ્યાયિત કરવામાં આવ્યા છે. રાસાયણિક અકસ્માત આપાતકાલીન આયોજન, સજ્જતા અને પ્રતિભાવ નિયમો, 1996 (સીએઈપીપીઆર નિયમો, 1996)ને એમએસઆઈએચસી નિયમો, 1989ને પૂરક બનાવવા માટે પણ સૂચિત કરવામાં આવ્યા છે અને કેન્દ્ર, રાજ્ય, જિલ્લા અને સ્થાનિક સ્તરે ચાર સ્તરીય વ્યવસ્થા સાથે દેશમાં સ્થાપિત કટોકટી વ્યવસ્થાપનને કાયદાકીય ટેકો પૂરો પાડે છે.
ખાતર ક્ષેત્રના સંદર્ભમાં, ખેડૂતોને સારી ગુણવત્તાવાળા ખાતરની ઉપલબ્ધતા સુનિશ્ચિત કરવા માટે, ભારત સરકારે ખાતરને આવશ્યક ચીજવસ્તુ તરીકે જાહેર કર્યું છે અને ખાતર નિયંત્રણ આદેશ, 1985 ની જાહેરાત કરી છે. એફસીઓ ખાતરોના પુરવઠા, વિતરણ અને ગુણવત્તાનું નિયમન કરે છે. આ હુકમ હેઠળ, વિવિધ ખાતરોની વિશિષ્ટતાઓ સંબંધિત સમયપત્રકમાં સ્પષ્ટ કરવામાં આવી છે. એફ.સી.ઓ. નિયત ધોરણના ન હોય તેવા ખાતરોના વેચાણ પર સખત પ્રતિબંધ મૂકે છે. એફ.સી.ઓ.ની જોગવાઈનું કોઈપણ ઉલ્લંઘન આવશ્યક ચીજવસ્તુ અધિનિયમ હેઠળ શિક્ષાત્મક કાર્યવાહી અને એફસીઓ હેઠળ વહીવટી કાર્યવાહી બંનેની માંગ કરે છે.
છેલ્લાં પાંચ વર્ષમાં રસાયણો અને પેટ્રોરસાયણ અને ખાતરોની એકંદર નિકાસમાં વધઘટ જોવા મળી છે. મુખ્ય રસાયણોનો કુલ નિકાસ જથ્થો નાણાકીય વર્ષ 2019-20માં 16,98,384 મેટ્રિક ટન (એમટી) થી વધીને નાણાકીય વર્ષ 2023-24માં 26,42,179 મેટ્રિક ટન થયો હતો, જે નાણાકીય વર્ષ 2022-23માં 46,26,765 મેટ્રિક ટનની ટોચ પર હતો. બીજી તરફ મુખ્ય પેટ્રોકેમિકલ્સનો કુલ નિકાસ જથ્થો નાણાકીય વર્ષ 2019-20માં 87,98,230 મેટ્રિક ટનથી ઘટીને નાણાકીય વર્ષ 2023-24માં 38,50,778 મેટ્રિક ટન થયો છે, જે નાણાકીય વર્ષ 2022-23માં 93,34,559 મેટ્રિક ટનની ઊંચી સપાટીએ વધઘટ દર્શાવે છે. ખાતરના સંબંધમાં નિકાસ વર્ષ 2019- 20માં 303604 એમટીથી ઘટીને વર્ષ 2021-22માં 154682 એમટી થઈ હતી, જે વર્ષ 2022-23માં ફરી વધીને 186148 એમટી અને વર્ષ 2023-24માં 298762 એમટી થઈ હતી.
