નવી દિલ્હીઃ NITI આયોગના ઈન્ડિયા ઈનોવેશન ઈન્ડેક્સની ત્રીજી આવૃત્તિમાં કર્ણાટક, મણિપુર અને ચંદીગઢ પોતપોતાની કેટેગરીમાં ટોચ પર છે. નીતી આયોગના ઉપાધ્યક્ષ સુમન બેરી દ્વારા આજે સભ્ય ડૉ. વી.કે. સારસ્વત, સીઈઓ પરમેશ્વરન અય્યર અને વરિષ્ઠ સલાહકાર નીરજ સિંહા અને ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ફોર કોમ્પિટિટિવનેસના અધ્યક્ષ ડૉ. અમિત કપૂરની હાજરીમાં સૂચકાંક બહાર પાડવામાં આવ્યો હતો.
કર્ણાટક ફરીથી ‘મુખ્ય રાજ્યો’ શ્રેણીમાં ટોચ પર છે, મણિપુર ‘ઉત્તર પૂર્વ અને પર્વતીય રાજ્યો’ શ્રેણીમાં આગળ છે અને ચંદીગઢ ‘કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો અને શહેરી રાજ્યો’ શ્રેણીમાં ટોચનું પ્રદર્શન કરનાર રાજ્ય છે.
‘નવીનતા એ ટકાઉ અને સર્વસમાવેશક વૃદ્ધિની ચાવી છે. તે અમને અમારા સમયના સૌથી મોટા પડકારોને ઉકેલવામાં મદદ કરી શકે છે, લાખો લોકોને ગરીબીમાંથી બહાર લાવવા, આજીવિકાની તકો ઊભી કરવી અને આત્મનિર્ભર ભારત માટે માર્ગ મોકળો કરવો,’ તેમ ડૉ સારસ્વતે કહ્યું હતું.
‘ભારત ઈનોવેશન ઈન્ડેક્સ દ્વારા ભારતમાં ઈનોવેશનની સ્થિતિ પર દેખરેખ રાખવાની નીતિ આયોગની સતત પ્રતિબદ્ધતાને હું પુનઃપુષ્ટ કરવા ઈચ્છું છું. અમે રાજ્યો અને અન્ય હિતધારકો સાથે ભાગીદારીમાં સમગ્ર રાષ્ટ્રમાં નવીનતાની ઇકોસિસ્ટમને સુધારવાનો પ્રયાસ કરીએ છીએ,’ તેમ અય્યરે જણાવ્યું હતું.
NITI આયોગ અને ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ફોર કોમ્પિટિટિવનેસ દ્વારા તૈયાર કરાયેલ, ઈન્ડિયા ઈનોવેશન ઈન્ડેક્સ એ દેશના ઈનોવેશન ઈકોસિસ્ટમના મૂલ્યાંકન અને વિકાસ માટેનું એક વ્યાપક સાધન છે. તે રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોને તેમની વચ્ચે સ્વસ્થ પ્રતિસ્પર્ધા બનાવવા માટે તેમની નવીનતા પ્રદર્શન પર રેન્ક આપે છે.
ત્રીજી આવૃત્તિ ગ્લોબલ ઈનોવેશન ઈન્ડેક્સના માળખા પર રેખાંકન કરીને દેશમાં ઈનોવેશન વિશ્લેષણના અવકાશને હાઈલાઈટ કરે છે. સૂચકાંકોની સંખ્યા 36 (ભારત ઇનોવેશન ઇન્ડેક્સ 2020 માં) થી વધીને 66 (ઇન્ડિયા ઇનોવેશન ઇન્ડેક્સ 2021 માં) થઈ છે. સૂચકાંકો હવે 16 પેટા-સ્તંભોમાં વિતરિત કરવામાં આવ્યા છે, જે બદલામાં, સાત મુખ્ય સ્તંભો બનાવે છે.
ઈન્ડિયા ઈનોવેશન ઈન્ડેક્સ 2021ની રૂપરેખા ગયા વર્ષની જેમ જ છે. પાછલી આવૃત્તિની જેમ જ, પાંચ ‘એન્બલર’ પિલર ઇનપુટ્સને માપે છે અને બે ‘પર્ફોર્મન્સ’ પિલર આઉટપુટને માપે છે. રાજ્ય/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશમાં નવીનતાને પ્રોત્સાહન આપવા માટે સક્ષમ સ્તંભોમાંના તમામ સૂચકાંકો નિર્ણાયક લક્ષણોને આવરી લે છે. પ્રદર્શન સ્તંભોમાંના સૂચકાંકો જ્ઞાન નિર્માણ અને સ્પર્ધાત્મકતામાં રાષ્ટ્રના આઉટપુટનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે.
‘દેશની સ્થિતિસ્થાપકતા અને આત્મનિર્ભરતાને પ્રોત્સાહન આપવા માટે નવીનતા મહત્વપૂર્ણ છે. નીતી આયોગના વરિષ્ઠ સલાહકાર નીરજ સિન્હાએ જણાવ્યું હતું કે, સૂચકાંક તમામ ભારતીય રાજ્યોમાં નવીનતાના વિકેન્દ્રીકરણ તરફ નિર્દેશ કરે છે.
ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ફોર કોમ્પિટિટિવનેસના ચેરમેન ડૉ. અમિત કપૂરે જણાવ્યું હતું કે, ઈન્ડેક્સ કેટલીક આંતરરાષ્ટ્રીય સમાનતાઓ પણ દોરે છે, જે ભારતના શિક્ષણમાં ઉમેરો કરશે અને અમે અમારા સમકક્ષો સાથે કેવી રીતે સમકક્ષ રહી શકીએ.