વૈજ્ઞાનિકોએ ભારતીય એન્ટાર્કટિક સ્ટેશન મૈત્રી પર મળેલા પ્લાઝ્મા તરંગના સ્વરૂપની વિશેષતાઓનું પરિક્ષણ કરાયું
નવી દિલ્હીઃ વૈજ્ઞાનિકોએ ભારતીય એન્ટાર્કટિક સ્ટેશન મૈત્રી ખાતે ઇલેક્ટ્રોમેગ્નેટિક આયન સાયક્લોટ્રોન (EMIC) તરંગોને ઓળખી લેવામાં આવ્યાં છે, જે પ્લાઝ્મા તરંગોનું સ્વરૂપ છે. આ તરંગો કિલર ઇલેક્ટ્રોન [પ્રકાશની ઝડપની નજીકના ઇલેક્ટ્રોનની ગતિ, જે પૃથ્વી ગ્રહના રેડિયેશન બેલ્ટની રચના કરે છે] ના અવક્ષેપમાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવે છે, જે આપણી તકનીક/ઉપકરણોમાં અવકાશમાં જન્મેલા છે. આ અભ્યાસ નીચી ભ્રમણકક્ષામાં મૂકવામાં આવેલા ઉપગ્રહો પર રેડિયેશન પટ્ટામાં ઊર્જાસભર કણોની અસરને સમજવામાં મદદરૂપ થઈ શકે છે.
દૃશ્યમાન બ્રહ્માંડમાં 99 ટકા કરતાં વધુ પદાર્થ પ્લાઝ્માનો સમાવેશ કરે છે. આપણો સૂર્ય, સૌર પવન, આંતરગ્રહીય માધ્યમ, પૃથ્વીની નજીકનો પ્રદેશ, ચુંબકીય ક્ષેત્ર (મેગ્નેટોસ્ફિયર-એ પોલાણ જેમાં પૃથ્વી સ્થિત છે અને સૂર્યના કોપથી સુરક્ષિત છે), અને ઉપરના ભાગમાં પદાર્થની ચોથી સ્થિતિ આપણા વાતાવરણમાં – પ્લાઝ્મા ધરાવે છે. પ્લાઝ્મા તરંગોનો અભ્યાસ આપણને એવા પ્રદેશો વિશે માહિતી આપે છે કે જે આપણા માટે અગમ્ય હોય તેવા જુદા જુદા પ્રદેશોમાં દળ અને ઊર્જાનું પરિવહન કરે છે, તેઓ પૃથ્વીના ચુંબકીય ક્ષેત્ર (મેગ્નેટોસ્ફિયર) માં ચાર્જ થયેલા કણો સાથે કેવી રીતે ક્રિયાપ્રતિક્રિયા કરે છે.
આવી જ એક તરંગ ઇલેક્ટ્રોમેગ્નેટિક આયન સાયક્લોટ્રોન (EMIC) છે જે પૃથ્વીના મેગ્નેટોસ્ફિયરમાં જોવા મળતા પ્લાઝ્મા તરંગોને પાર કરે છે. તેઓ 500 keV થી સેંકડો MeV સુધીની વિશાળ ઉર્જા શ્રેણીમાં ઇલેક્ટ્રોન સાથે પડઘો પાડી શકે છે અને ઉચ્ચ-અક્ષાંશ વાતાવરણમાં તેમને અવક્ષેપિત કરી શકે છે. ઇન્ડિયન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ જીઓમેગ્નેટિઝમ (IIG) – ડિપાર્ટમેન્ટ ઑફ સાયન્સ એન્ડ ટેક્નૉલૉજી (DST) ની સ્વાયત્ત સંસ્થા – ના વૈજ્ઞાનિકોની એક ટીમે ભારતીય એન્ટાર્કટિક સ્ટેશન મૈત્રી પર સ્થાપિત ઇન્ડક્શન કોઇલ મેગ્નેટોમીટર ડેટા દ્વારા 2011 અને 2017 વચ્ચે એકત્રિત ડેટાનું વિશ્લેષણ કર્યું હતું.
JGR સ્પેસ ફિઝિક્સ જર્નલમાં પ્રકાશિત, ગ્રાઉન્ડ સ્ટેશન મૈત્રી પર EMIC તરંગોના મોડ્યુલેશનના આંકડાકીય લેન્ડસ્કેપ રજૂ કરવા માટે મોટા ડેટાનો ઉપયોગ કરીને મોડ્યુલેશન લાક્ષણિકતાઓની તપાસ કરવાનો આ પ્રથમ પ્રયાસ દર્શાવે છે કે આવી તરંગની ઘટનાઓ નાના પાયે થઈ શકે છે. -પીરિયડ મોડ્યુલેશન (મોડ્યુલેશન) સામાન્ય છે અને EMIC તરંગ આવર્તન પર આધારિત છે. વધુમાં, ઇલેક્ટ્રોમેગ્નેટિક આયન સાયક્લોટ્રોન (EMIC) તરંગની પીક ફ્રીક્વન્સીમાં વધારા સાથે, ટૂંકી અવધિ ઘટે છે અને તીવ્ર EMIC તરંગની ઘટનાઓની ઉચ્ચ શિખર આવર્તન થવાની સંભાવના છે. EMIC તરંગ મોડ્યુલેશન અને ઉપગ્રહો અને તેમના સંચારને અસર કરતા ઊર્જાસભર કણો સાથે તેમની સંભવિત ક્રિયાપ્રતિક્રિયાઓ વિશેની અમારી સમજને સુધારવા માટે આવા અભ્યાસો મહત્વપૂર્ણ છે.
