ગરીબો અને દલિતોના મસીહા અને રાષ્ટ્રવાદી નેતા પંડિત દીનદયાલ ઉપાધ્યાયની આજે જન્મજયંતિ છે. આ અવસર પર પીએમ મોદી આજે દિલ્હીમાં તેમની 63 ફૂટ ઊંચી પ્રતિમાનું અનાવરણ કરશે. આ પ્રતિમા દિલ્હીના દીનદયાલ ઉપાધ્યાય પાર્કમાં બનાવવામાં આવી છે. તે મિશ્ર ધાતુમાંથી બનાવવામાં આવે છે. દીનદયાલનો જન્મ 25 સપ્ટેમ્બર 1916ના રોજ યુપીના મથુરા જિલ્લાના નગલા ચંદ્રભાન ગામમાં થયો હતો.
તેમના પિતા ભગવતી પ્રસાદ ઉપાધ્યાય રેલવેમાં આસિસ્ટન્ટ સ્ટેશન માસ્ટર હતા. દીનદયાલના માતા-પિતાનું બાળપણમાં જ અવસાન થયું હતું. અભ્યાસ પછી દીનદયાલ રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘમાં જોડાયા અને તેમનું સમગ્ર જીવન સંઘના ઉપદેશક તરીકે વિતાવ્યું. તેઓ જનસંઘના સ્થાપક સભ્યોમાંના એક હતા. ડિસેમ્બર 1967માં તેઓ જનસંઘના પ્રમુખ પણ બન્યા.
અંત્યોદય દિવસ શું છે?
પંડિત દીનદયાલે અંત્યોદયનો નારો આપ્યો હતો. અંત્યોદયનો અર્થ એ છે કે આપણે સમાજના છેલ્લા વ્યક્તિના ઉત્થાન અને વિકાસની ખાતરી કરીએ. દીનદયાલ કહેતા હતા કે કોઈ પણ દેશ તેના મૂળથી કપાયા વિના વિકાસ કરી શકતો નથી. આપણે ભારતીય રાષ્ટ્રવાદ, હિંદુ રાષ્ટ્રવાદ અને ભારતીય સંસ્કૃતિને સમજવી પડશે.
દીનદયાલના આ વિચારને કારણે તેમની જન્મજયંતિ (25 સપ્ટેમ્બર) અંત્યોદય દિવસ તરીકે ઉજવવામાં આવે છે. 25 સપ્ટેમ્બર, 2014ના રોજ પંડિત દીનદયાલ ઉપાધ્યાયની 98મી જન્મજયંતિના અવસરે મોદી સરકારે જાહેરાત કરી હતી કે તેમની જન્મજયંતિ ‘અંત્યોદય દિવસ’ તરીકે ઉજવવામાં આવશે.
સંઘમાં કેવી રીતે જોડાયા અને રાજકીય જીવનની શરૂઆત કેવી રીતે થઈ?
1937 માં જ્યારે દીનદયાલ કાનપુરથી BA કરી રહ્યા હતા, ત્યારે તેઓ તેમના સહાધ્યાયી બાલુજી મહાશબ્દેના કહેવાથી રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘના સંપર્કમાં આવ્યા. આ પછી, તેમને સંઘના સ્થાપક ડૉ. હેડગેવારનું સમર્થન મળ્યું અને તેમના અભ્યાસ પછી, તેઓ સંઘના આજીવન ઉપદેશક બન્યા.
સંઘના પ્રચારક તરીકે દીનદયાલ રાજકારણમાં સક્રિય થયા અને 1952માં કાનપુરમાં જનસંઘનું પ્રથમ અધિવેશન થયું ત્યારે દીનદયાલ આ પક્ષના મહાસચિવ બન્યા. આ સત્રમાં પસાર થયેલા 15 ઠરાવોમાંથી 7 દીનદયાલ ઉપાધ્યાયે રજૂ કર્યા હતા. આ દરમિયાન ડો. શ્યામા પ્રસાદ મુખર્જીએ કહ્યું હતું કે જો મને 2 દીનદયાલ મળશે તો હું ભારતીય રાજનીતિનો નકશો બદલી નાખીશ.
દીનદયાલ માત્ર 43 દિવસ જ જનસંઘના અધ્યક્ષ હતા. 10/11 ફેબ્રુઆરી 1968ની રાત્રે મુગલસરાય સ્ટેશન પર તેમની હત્યા કરવામાં આવી હતી. જે બાદ સમગ્ર દેશમાં શોકની લહેર છવાઈ ગઈ હતી.